A primeira edição da Arte Explicada (1729-1734) de João de Morais Madureira Feijó (1688-1741)

Autores

  • Rolf Kemmler Centro de Estudos em Letras / Universidade de Trás-os-Montes e Alto
  • Sónia Coelho Centro de Estudos em Letras / Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro
  • Susana Fontes Centro de Estudos em Letras / Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro
  • Teresa Moura Centro de Estudos em Letras / Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro
  • Carlos Assunção Centro de Estudos em Letras / Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro

DOI:

https://doi.org/10.11606/issn.2176-9419.v19i2p205-223

Palavras-chave:

João de Morais Madureira Feijó. Arte Explicada. Tratado metalinguístico neoalvaresiano. Cartapácio.

Resumo

A Arte Explicada (1729-1734) constitui o conjunto mais amplo de todos os cartapácios neoalvaresianos publicados em Portugal e mesmo de todos os manuais metalinguísticos da língua latina de orientação neoalvaresiana em geral. No presente artigo, graças à localização de alguns novos elementos aos quais anteriormente não tínhamos acesso, é nosso objetivo oferecer uma análise introdutória do até então desconhecido conjunto completo de volumes que constituem a primeira edição da Arte Explicada, dando a conhecer as partes constitutivas de cada um dos tomos, tendo por base os paratextos mais representativos da obra.

Downloads

Os dados de download ainda não estão disponíveis.

Biografia do Autor

  • Rolf Kemmler, Centro de Estudos em Letras / Universidade de Trás-os-Montes e Alto
    Sócio Correspondente Estrangeiro da Classe de Letras da Academia das Ciências de Lisboa, Investigador do Centro de Estudos em Letras da Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro e do Centro de Linguística da Universidade do Porto.
  • Sónia Coelho, Centro de Estudos em Letras / Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro
    Professora Auxiliar do Departamento de Letras, Artes e Comunicação da Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro
  • Susana Fontes, Centro de Estudos em Letras / Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro
    Professora Auxiliar do Departamento de Letras, Artes e Comunicação da Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro
  • Teresa Moura, Centro de Estudos em Letras / Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro
    Professora Auxiliar do Departamento de Letras, Artes e Comunicação da Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro
  • Carlos Assunção, Centro de Estudos em Letras / Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro
    Professor Catedrático do Departamento de Letras, Artes e Comunicação da Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro

Referências

Feijó, JMM. EXPLICATIONES / IN OMNES PARTES / Totius Artis / R. P. EMMANUELIS ALVAREZ / è Societate JESU, / AD USUM / EXCELLENTISSIMI / DUCIS ALLAFONENSIS, / Expositæ à Magistro suo / JOANNE DE MORAES MADUREYRA FEYJO’ / Ex Ordine Divi Petri Sacerdote Philosopho, / ac Theologo, / Et olim in præclarissima Societate JESU / Rhetorices Præceptore. // ULYSSIPONE OCCIDENTALI: / Ex Prælo MICHAELIS RODRIGUES. / M. DCC. XXIX. / Cum facultate Superiorum. ([XLII], 1-231, [IV], 233-347 págs.; 11729, I/1).

Feijó, JMM. ARTE EXPLICADA. / SEGUNDA PARTE. / SYNTAXE. / Ad usum / EXCELLENTISSIMI / DUCIS ALLAFONENSIS, / A' Magistro suo / JOANNE DE MORAES / MADUREYRA FEYJO’ / Ex Ordine Divi Petri Sacerdote Philosopho, ac Theologo, / & olim in præclarissimâ Societate JESU / Rhetorices Præceptore. // ULYSSIPONE OCCIDENTALI: / Ex Prælo MICHAELIS RODRIGUES, / M. DCC. XXX. / Cum facultate Superiorum. ([XL], 498, [II] págs.); 11730, II/1.

Feijó, JMM. ARTE EXPLICADA / APPENDIZ / DA / SYNTAXE PERFEITA, / E SEGUNDO TOMO DA SEGUNDA PARTE / Escholios de Nomes, e Verbos. / Ad usum / EXCELLENTISSIMI / DUCIS ALLAFONENSIS / A Magistro suo / JOANNE DE MORAES MADUREYRA FEYJO, / Ex Ordine Divi Petri Sacerdote Philosopho, ac Theologo. / CONTEM TODOS OS ESCHOLIOS DOS ADJECTIVOS, E VERBOS, QUE / traz a Arte na Syntaxe, com as suas significaçoens, casos, e uso. A cada nome ad- / jectivo se ajunta o substantivo, o verbo, e adverbio de competente significaçaõ, / para se variarem as oraçoens. Os verbos se dividem todos pelos cinco generos / de Neutros, Activos, Passivos, Communs, e Depoentes, e no fim os Impes- / soaes. Em cada nome, e verbo se declaraõ as syllabas breves, e longas / para a pronunciaçaõ; e muitos usos da latinidade. // LISBOA OCCIDENTAL: / Na Officina de MIGUEL RODRIGUES. / M. DCC. XXXII. / Com as licenças necessarias, e privilegio Real. ([XII], 156, 47 págs.); 1732a, II/2.

Feijó, JMM. ARTE EXPLICADA. / TERCEIRA PARTE, / E QUARTO TOMO / SYNTAXE FIGURADA, / SYLLABA, E VERSOS / Com a sua mediçaõ. / AD USUM / EXCELLENTISSIMI / DUCIS ALLAFONENSIS / A Magistro suo / JOANNE DE MORAES / MADUREYRA FEYJO’, / Ex Ordine Divi Petri Sacerdote, Philosopho, / ac Theologo. // LISBOA OCCIDENTAL: / Na Officina de MIGUEL RODRIGUES. / M. DCC. XXXII. / Com todas as licenças necessarias, e privilegio Real. ([XX], 214 págs.); 1732b, III.

Feijó, JMM. ADDITAMENTO / A’ PRIMEIRA PARTE / DA / ARTE EXPLICADA. / Nominativos, e Linguagens. / CONTEM TODOS OS NOMES DECLINADOS POR TODOS OS SEUS / Casos: e todos os Verbos conjugados em todos os Tempos de cada Modo, com / as Linguagens Latinas, e Portuguezas. Em cada hum se ajunta a explicaçaõ de / tudo, o que he necessario para a sua intelligencia. O mesmo se faz em cada / Modo, e em cada Tempo dos Verbos com as suas formaçoens. Em hum, / e outro Principio se ensinaõ os methodos de se perguntarem / com mais utilidade. / Pelo seu Autor / JOAM DE MORAES MADUREYRA FEIJO, / MESTRE DO EXCELLENTISSIMO / DUQUE DE LAFOENS. // LISBOA OCCIDENTAL: / Na Officina de MIGUEL RODRIGUES. / M. DCC. XXXII. / Com as licenças necessarias, e privilegio Real ([VIII], 216 págs.); 11732c, I/2.

Feijó, JMM. ORTHOGRAPHIA, / OU / ARTE DE ESCREVER, E / Pronunciar com acerto / A LINGUA PORTUGUEZA. / PARA USO / DO EXCELLENTISSIMO / DUQUE DE LAFOENS. / PELO SEU MESTRE / JOAÕ DE MORAES / MADUREYRA FEYJO‘ / Presbytero do habito de S. Pedro, Bacharel em Theolo- / gia, e Prégador. / Divide-se em tres Partes, a primeira de cada hũa das letras, e / da sua pronunciaçaõ. Das vogaes, e Dithongos. Dos accentos, / ou tons da pronunciaçaõ. A segunda de como se dividem as pa- / lavras. Da pontuaçaõ, algũas abbreviaturas, conta dos Roma- / nos, e Latinos, Calendas, Nonas, e Idos. A terceira dos erros / do vulgo, e emendas da Orthografia, no escrever, e pronunciar / toda a lingua Portugueza, verbos irregulares, palavras du- / bias, e as suas significaçoens. Hũa breve instrucçaõ para os Mestres das Eschólas. // LISBOA OCCIDENTAL: / Na Officina de MIGUEL RODRIGUES / Impressor do Senhor Patriarca. / M. DCC. XXXIV. / Com todas as licenças necessarias, e privilégio Real. ([VII], 553, [III] págs.); 11734, IV.

Feijó, JMM. ARTE / EXPLICADA. / PRIMEIRA PARTE. / PRINCIPIOS. / Terceira impressaõ accrescentada, e emendada pelo seu Auctor / JOAÕ DE MORAES / MADUREIRA FEYJO, / Da Nobilissima Casa dos Morgados de Parada, Solar dos Madureyras / Feyjós deste Reyno, Bacharel em Theologia, e Prior da Igreja / Parochial da Villa de Ançam. / MESTRE / EXCELLENTISSIMO / DUQUE / DE LAFOENS. / Contém todos os Nominativos, Linguagens, Rudimentos, Generos, Prete- / ritos, e Declinaçoens dos Latinos, e Gregos, com toda a explicaçaõ / necessaria para a perfeita intelligencia dos principiantes; os me- / thodos de perguntar em cada principio, para se saberem em / breve tempo, e com facilidade. // COIMBRA: / Na Officina de LUIS SECO FERREYRA, Anno de 1739. / Com as licenças necessarias. ([VIII], 375 págs.); 21739a.

Feijó, JMM. ARTE / EXPLICADA, / PRIMEIRA PARTE. / PRINCIPIOS. / Terceira impressaõ accrescentada, e emendada pelo seu Autor / JOAÕ DE MORAES / MADUREIRA FEYJO’ / Da Nobilissima Casa dos Morgados de Parada, Solar dos Madureiras / Feyjó deste Reyno, Bacharel em Theologia, e Prior da Igreja / Parochial da Villa de Ançã. / Mestre do / EXCELLENTISSIMO / DUQUE / DE LAFOENS. / Contém todos os Nominativos, Linguagens, Rudimentos, Generos, Pre- / teritos, e Declinaçoens dos Latinos, e Gregos, com toda a explicaçaõ / necessaria para a perfeita intelligencia dos principiantes; os me- / thodos de perguntar em cada principio, para se saberem em / breve tempo, e com facilidade. // COIMBRA: / Na Officina de LUIS SECCO FERREIRA, Anno de 1739. / Com as licenças necessarias. ([VIII], 375 págs.); 31739b.

Feijó, JMM. ARTE / EXPLICADA, / PRIMEIRA PARTE. / PRINCIPIOS. / Terceira impressaõ accrescentada, e emendada pelo seu Autor / JOAÕ DE MORAES / MADUREIRA FEYJO’ / Da Nobilissima Casa dos Morgados de Parada, Solar dos Madureiras Feyjó / deste Reyno, Bacharel em Theologia, e Prior da Igreja Parochial da / Villa de Ançã. / MESTRE DO / EXCELLENTISSIMO / DUQUE / DE LAFOENS. / Contém todos os Nominativos, Linguagens, Rudimentos, Generos, Preteritos, e / Declinaçoens dos Latinos, e Gregos, com toda a explicaçaõ necessaria para a / perfeita intelligencia dos principiantes: os methodos de perguntar em / cada principio, para se saberem em breve tempo, e com facilidade. // COIMBRA: / Na Officina de LUIS SECCO FERREIRA, Anno de 1739. / Com as licenças necessarias. ([VIII], 375 págs.); 31739c.

Feijó, JMM. ARTE EXPLICADA. / SEGUNDA PARTE. / SYNTAXE. / Para uso / DO EXCELLENTISSIMO / DUQUE / DE LAFOENS. / Pelo seu Mestre / JOAÕ DE MORAES / MADUREYRA FEYJO’ / Da Nobilissima Casa dos Morgados de Parada, Solar dos Madu- / reyras Feyjós deste Reyno, Bacharel em Theologia, e Prior da / Igreja Parochial da Villa de Ansaã. / Segunda Impressaõ. // COIMBRA: / Na Officina de LUIS SECO FERREYRA, Anno de 1739. / Com as licenças necessarias. ([XL], 231, 215 págs.); 1739d.

Feijó, JMM. ARTE EXPLICADA. / SEGUNDA PARTE. / SYNTAXE. / Para uso / DO EXCELLENTISSIMO / DUQUE / DE LAFOENS. / Pelo seu Mestre / JOAÕ DE MORAES / MADUREYRA FEYJO’ / Da Nobilissima Casa dos Morgados de Parada, Solar dos Madu- / reyras Feyjós deste Reyno, Bacharel em Theologia, e Pri- / or da Igreja Parochial da Villa de Ansãa. / Segunda Impressaõ. // COIMBRA: / Na Officina de LUIS SECO FERREYRA, Anno do Senhor / de 1739. / Com as licenças necessarias. ([XX], 457 págs.); 1739e.

Feijó, JMM. ARTE / EXPLICADA. / TERCEIRA PARTE. / Scholios, Syntaxe Figurada, e Syllaba. / Segunda Impressaõ pelo seu Auctor / JOAÕ DE MORAES / MADUREIRA FEYJO’ / Bacharel em Theologia, Mestre do / EXCELLENTISSIMO / DUQUE / DE LAFOENS, / E Prior na Villa de Ançam. // COIMBRA: / Na Officina de LUIS SECO FERREIRA, Anno do SENHOR / de 1753. Mercador de Livros, e Familiar do S. Officio. / Com todas as licenças necessarias, e Privilegio Real. ([VIII], 400 págs.); 21753.

Gonçalves, MF. Madureira Feijó: Ortografista do século XVIII, Para uma História da Ortografia Portuguesa. Lisboa: Ministério da Educação (Identidade Série Língua Portuguesa); 1992.

Gonçalves, MF. As Ideias ortográficas em Portugal: De Madureira Feijó a Gonçalves Viana (1734-1911). Lisboa: Fundação Calouste Gulbenkian; Fundação para a Ciência e a Tecnologia; Ministério da Ciência e do Ensino Superior (Textos Universitários de Ciências Sociais e Humanas); 2003.

Kemmler, R. Para uma História da Ortografia Portuguesa: o texto metaortográfico e a sua periodização do século XVI até à reforma ortográfica de 1911. Lusorama. 2001a, out.;47-48:128-319.

Kemmler, R. “Trape, zape, zus, truz, zabumba nelle”: a polémica do Compêndio de Orthografia de Frei Luís do Monte Carmelo. In: Schönberger A. & Thielemann W. (Hrsg.). Neuere Studien zur lusitanistischen Sprachwissenschaft. Frankfurt am Main: Domus Editoria Europaea (Beihefte zu Lusorama; 1. Reihe, 8. Band); 2001b. p. 161-208.

Kemmler, R. A Academia Orthográfica Portugueza na Lisboa do Século das Luzes: Vida, obras e actividades de João Pinheiro Freire da Cunha (1738-1811). Frankfurt am Main: Domus Editoria Europaea (Beihefte zu Lusorama; 1. Reihe, 12. Band); 2007.

Winkelmann, O. Portugiesisch: Geschichte der Verschriftung. In: Holtus G., Metzeltin M. & Schmitt C. (Hrsg.). Lexikon der Romanistischen Linguistik (LRL): Band VI, 2, Galegisch / Portugiesisch. Tübingen: Max Niemeyer Verlag; 1994. p. 472-498.

Downloads

Publicado

2018-02-23

Edição

Seção

Artigos

Como Citar

A primeira edição da Arte Explicada (1729-1734) de João de Morais Madureira Feijó (1688-1741). (2018). Filologia E Linguística Portuguesa, 19(2), 205-223. https://doi.org/10.11606/issn.2176-9419.v19i2p205-223