Diliges proximum tuum sicut te ipsum: a natureza e o amor como fundamentos da sociedade humana na pregação de Giordano de Pisa (séc. XIV)

Autores

  • Aléssio Alonso Alves Programa de Pós-Graduação em História. Faculdade de Filosofia e Ciências Humans (FAFICH). Universidade Federal de Minas Gerais (UFMG). https://orcid.org/0000-0001-9634-792X

DOI:

https://doi.org/10.11606/issn.2316-9141.rh.2020.163855

Palavras-chave:

Giordano de Pisa, Pregação, Sermão, Amor, Natureza

Resumo

O objetivo deste artigo é analisar como a natureza e o amor foram apresentados e empregados como fundamentos da sociedade humana pelo frade dominicano Giordano de Pisa (c. 1260-1311) em suas pregações ocorridas em Florença, Itália, no início do século XIV. Serão analisadas as reportationes de três sermões seus pregados em uma mesma data litúrgica (Décimo Oitavo Domingo após o Domingo da Trindade), entre 1303 e 1305, e que adotam o versículo Diliges proximum tuum sicut te ipsum (Amarás o teu próximo como a ti mesmo) como thema; um sermão-modelo (c. 1267-1286) do também dominicano Iacopo de Varazze (1228-1298), de mesma data litúrgica; e uma homilia de Agostinho de Hipona (354-430) do início do século V. Assim, destaca-se que Giordano abordou o assunto tanto pelo emprego de uma teoria aristotélico-naturalista, quanto pelo uso de uma concepção agostiniana-voluntarista e se conclui que o maior destaque dado à primeira linha de pensamento se deve ao seu caráter mais positivo em relação à cidade, o que permitia um tratamento mais consistente com o thema da pregação e com os seus mecanismo internos de composição.

Downloads

Os dados de download ainda não estão disponíveis.

Biografia do Autor

  • Aléssio Alonso Alves, Programa de Pós-Graduação em História. Faculdade de Filosofia e Ciências Humans (FAFICH). Universidade Federal de Minas Gerais (UFMG).

    Possui doutorado, mestrado e graduação (bacharelado e licenciatura) em História pela Universidade Federal de Minas Gerais (UFMG). Pesquisador do Laboratório de Estudos Medievais (LEME). Atuou como Professor Substituto de História Medieval do Departamento de História da Universidade Federal de Minas Gerais (UFMG) entre 2018 e 2019. Pesquisa orientada pelo prof. Dr. André Luís Perreira Miatello.

Referências

ARISTOTELES; ROBERTI GROSSETESTE. Ethica Nicomachea. Aristoteles Latinus, vol. XXVI, tomo 3. Leiden: Brill, 1973.

ARISTOTELE. Politics. Cambridge: Harvard University Press, 1944.

ARISTOTELIS. Politicorum libri octo cum vetusta translatione Guilelmi de Moerbeka. Lipsiae: Aedibus B. G. Teubneri, 1872.

ARISTOTLE. Politics. Oxford: Clarendon Press, 1957. (greek)

AUGUSTINUS. De civitate Dei contra paganos libri viginti duo. Patrologia Latina Tomus 41. Turnhout: Brepols, 1983.

AUGUSTINUS. Homilia. In: COMBEFIS, Francisci (ed.). Bibliotheca Patrum Concionatora ad Domenica secunda poste Pentecosten, ad Anniversarium. Venetiis: Typographia Caroli Pecora, 1749. p. 233-235. Venetiis: Typographia Caroli Pecora, 1749. pp. 233-235.

BONAINI, Francesco. Chronica antiqua conventus Sanctae Catharinae de Pisis. Archivio storico italiano, I serie, tomo 6, parte II. Firenze: GIO Pietro Vieusseux, 1845. pp. 399-593

GIORDANO DA PISA. Prediche del beato fra Giordano da Rivalto dell’Ordine dei Predicatori recitate in Firenze dal MCCIII al MCCCVI ed ora per la prima volta publicate. Tomo II. Firenze: Magheri, 1831.

GIORDANO DA PISA. Prediche Inedite del B. Giordano da Rivalto dell’Ordine de Predicatori recitate in Firenze dal 1302 al 1305. Bologna: Gaetano Romagnoli, 1867.

JACQUES DE VORAGINE. Sermones dominicales per totum annum. Venetiis: ex officina Ioannis Baptistae Somaschi, 1572.

ORDO PRAEDICATORUM. Missale ordinis praedicatorum. Venedig: Nikolaus von Frankfurt, 1484.

ORDO PRAEDICATORUM. Ordinarium Juxta Ritum Sacri Ordinis Fratrum Praedicatorum. Romae: Apud Collegium Angelicum, 1921.

THOMAE DE AQUINO. Commentaria in octo libros Physicorum. Textum Leoninum Taurini, 1954.

THOMAE DE AQUINO. Sententia libri Ethicorum. Textum adaequatum Leonino, 1969.

PTOLEMY OF LUCCA. De Regimine Principum. In: THOMAE AQUINATIS. Opuscula Omnia necnon Opera Minora. Tomus Primus: Opuscula Philosophica.Paris: P. Lethielleux, 1949.

REMIGIO DEI GIROLAMI. Dal Bene Comune al bene del comune. I tratti politici di Remigio dei Girolami (1319) nella Firenze dei Bianchi-Neri. Ed. Emilio Panella, O. P. Florence: Nerbini, 2014. Available at: <http://www.e-theca.net/emiliopanella/remigio3/dbc.htm>. Access: 7 May 2020.

Bibliography

ALVES, Aléssio Alonso. Sermons, Preaching, and Liturgy: Practices, Research Methods, and the Case of Giordano da Pisa. Medieval Sermon Studies, London: Taylor & Francis Group, vol. 62, no. 1, 2018, p. 3-16.

BLYTHE, James. Introduction. In: BARTHOLOMEW OF LUCCA. On the government of rulers: De regimine principum. Ptolemy of Lucca, with portions attributed to Thomas Aquinas; translated by James M. Blythe. Philadelphia: University of Pensivania Press, 1997. p. 1-59.

BRUNI, Francesco. L’Avventuale fiorentino di Giordano da Pisa, recensione all’edizione critica di S. Serventi. Giornale Storico della Letteratura Italiana, Torino: Loescher, n. 184, 2007, p. 598-605.

CORBARI, Eliana. Vernacular Theology: Dominican Sermons and Audience in Late Medieval Italy. Tese de Doutorado. University of Bristol, 2008.

D’AVRAY, David. Method in Study of Medieval Sermons. In: BÉRIOU, Nicole; D’AVRAY, David (org.). Modern Questions about Medieval Sermon: essays on marriage, death, history and sanctity. Spoleto: Centro italiano di studi sull’Alto Medioevo, 1994, p. 3-29.

DELCORNO, Carlo. Giordano da Pisa e l’antica predicazione volgare. Firenze: Leo S. Olschki Editore, 1975.

DELCORNO, Carlo. Giordano da Pisa. In: Dizionario biografico degli italiani, vol. 55. Roma: Istituto della Enciclopedia italiana, 2001. Available at: <http://www.treccani.it/enciclopedia/giordano-da-pisa_(Dizionario-Biografico)/>. Access: 8 May 2020.

DELCORNO, Pietro. In the Mirror of the Prodigal Son: The Pastoral Uses of a Biblical Narrative (c. 1200-1550). Nijmegen: Bookbuilders, 2015.

GILLI, Patrick. Cité et citoyens dans la pensée politique italienne et française (fin XIIIe-fin XIVe siècle). Unité et diversité des lectures d’Aristote. In: LEMONDE, Anne; TADDEI, Ilaria (Org.). Circulation des idées et des pratiques politiques: France et Italie (XIIIe-XVIe siè- cle). Roma: École Française de Rome, 2013. p. 33-57.

GRAAFF, Guido. Politics in Friendship: a Theological Account. London: Bloomsbury Publishing, 2014.

HANSKA, Jussi. Reconstructing the Mental Calendar of Medieval Preaching: A Method and Its Limitations in Analysis of Sunday Sermons. In: MUESSIG, Carolyn (org.). Preacher, Sermon and Audience in the Middle Ages. Leiden: Brill, 2002, p. 293-315.

HANSKA, Jussi. Uidens Iesus Ciuitate fleuit super illam: The Lachrymae Christi Topos in Thirteenth-Century Sermon sermon literature. In: ANDERSSON, Roger (org.). Constructing the Medieval Sermon. Turnhout: Brepols, 2008, p. 237-251.

IANNELLA, Cecilia. Giordano da Pisa: Ética Urbana e Forme della Società. Pisa: Edizione Ets, 1999.

KEMPSHALL, Matthew S. The Common Good in Late Medieval Political Thought. Oxford: Clarendon Press. 1999.

LESNICK, Daniel R. Preaching in Medieval Florence: the social world of Franciscan and Dominican spirituality. Athens (EUA): University of Georgia Press, 1989.

NEDERMAN, Cary. Nature, Sin and the Origins of Society: The Ciceronian Tradition in Medieval Political Thought. Journal of the History of Ideas, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, vol. 49, no. 1, 1988, p. 3-26.

NOGUEIRA, Maria Simone Marinho. Amor, caritas e dilectio: Elementos para uma Hermenêutica do Amor no Pensamento de Nicolau de Cusa. Phd Thesis, Philosophy, Universidade de Coimbra, 2008.

PALERMO, Massimo. Serialità e iterazione in Giordano da Pisa e Bernardino da Siena. Lingua e Stile, Bologna: Il Mulino, n. 51, 2016, p. 169-193.

SILVA FILHO, Luiz Marcos da. Desnaturalização da Política na Cidade de Deus de Agostinho. Phd. Thesis, Philosophy, Faculdade de Filosofia, Letras e Ciências Humanas, Universidade de São Paulo, 2012.

Publicado

2020-09-16

Edição

Seção

Antigos, Medievais, Contemporâneos

Como Citar

Diliges proximum tuum sicut te ipsum: a natureza e o amor como fundamentos da sociedade humana na pregação de Giordano de Pisa (séc. XIV). Revista de História, [S. l.], n. 179, p. 1–29, 2020. DOI: 10.11606/issn.2316-9141.rh.2020.163855. Disponível em: https://revistas.usp.br/revhistoria/article/view/163855.. Acesso em: 28 mar. 2024.

Dados de financiamento