Os animais do Brasil nas Obras de Pierre Belon (1517‑1564)

Authors

  • Dante Martins Teixeira Museu Nacional Universidade Federal do Rio de Janeiro
  • Nelson Papavero Museu de Zoologia Universidade de São Paulo

DOI:

https://doi.org/10.11606/issn.2176-7793.v45i3p45-94

Keywords:

Pierre Belon, Brazil, France, Ottoman Empire, Fauna, Naturalists, Colonial Trade, 16th Century, Colonial Brazil, History of Zoology

Abstract

The importance of Pierre Belon (1517‑1564) to Comparative Biology and his famous journey to the East have overshadowed his observations about the New World fauna, which up to now remained almost unnoticed. However, Belon may be lined up among the first natural sciences’ specialists in the Renaissance to describe specimens of the Brazilian fauna, preceding Conrad Gesner and even the testimony of chroniclers such as Hans Staden, André Thevet and Jean de Léry. Out of the ten titles published by Belon along his 47 years of life, six are relevant from that viewpoint, including the books related to his journey to the East and three zoological treatises. Belon alludes to at least eight representatives of the Brazilian fauna (molluscs, fishes, birds and mammals), foremost among them an armadillo (Dasypus sp.) observed by him in the markets of Constantinople. Aside from corroborating the impressive traffic of Neotropical products exhisting in the 16th century, as well as the noticeable interest shown by the Ottoman Empire in the New World, Belon’s texts bear witness, in an eloquent way, to the strong French presence in the Brazilian coast during the first half of the 16th century.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Aitinger, J.C. 1626‑1631. Kurtzer Vnd Einfeltiger bericht Von Dem Vogelstellen. Cassel, Salomon Schadewitz.

Aldrovandi, U. 1613. De Piscibvs Libri V et de Cetis Lib. vnus. Bononiae, Ioannem Baptistam Bellagambam.

Aldrovandi, U. 1637. De Qvadrupedib’. Digitatis Viviparis Libri Tres et de Qvadrupedib’. Digitatis Oviparis Libri Dvo. Bononiae, Nicolaum Tebaldinum.

Anghiera, P.M. d’. 1511. P. Martyris Anglerii mediolanensis opera. Legatio Babylonica. Oceani Decas. Poemata. Epigrammata. Hispali, Jacobum Corumberger.

Anghiera, P.M. d’. 1516. Ioannes Ruffus foroliuiensis Archiep.us Cosentin.: Legat: Apo. ad lectore. De orbe nouo. Accipe non noti praeclara uolumina mundi oceani: & magnas noscito lector opes. Plurima debetur typhis tibi gratia: gentes ignotas: & aues que uebis orbe nouo. Magna quoq. autori referenda est gratia nostro: Qui facit haec cunctis regna uidenda locis. Autor. Siste pedem lector: breuibus compacta libellis haec leges principibus uabriis de cimoq. leoni Pontifici summo inscripta, hic noua multa uidebis. Oceani magnas terras: uasta aequora: linguas haectenus ignotas: atq. aurea saecula nosces: et gentes nudas expertes seminis atri: mortiferi nummi: Gemmisq. auroq. feracem torrentem zonam: parcat ueneranda uetustas. De orbe nouo Decades. Alcala, Antonii Nebrissensis,

Anghiera, P.M. d’. 1530. De Orbe Nouo Petri Martyris ab Angleria Mediolanensis Protonotarii Cesaris senatoris Decades. Michaele d’ Eguia, [Alcalá de Henares].

Angulo, E.G. 1998. Interpretación biológica acerca de la domesticación del pato criollo (Cairina moschata). Bulletin de l’Institut Français d’Études Andines, 27(1): 17‑40.

Aristóteles. 1965‑1991. History of Animals. Harvard University Press, Cambridge, Massachusets.

Armas y Céspedes, J.I. de. 1888. La Zoologia de Colón y de los primeros exploradores de América. Habana, Estabelecimento Tipográfico.

Arranz, J.J.G. 1993. Fauna americana en los emblemas europeos de los siglos XVI y XVII. Cuadernos de Arte e Iconografia, 6(11): 468‑478.

Asso y del Rio, I.J. 1793. Clariorum Hispaniensium atque exterorum epistolae cum praefatione et notis Ignatiis de Asso. Zaragoza, Typographia Regia.

Asúa, M. de & French, R. 2005. A New World of Animals. Early Modern Europeans on the Creatures of Iberian America. Aldershot, Ashgate.

Baião, A. 1923. O comércio do pau-brasil. In: Dias, C.M. (Ed.). História da colonização portuguesa do Brasil. Porto Litografia Nacional. v. 2, p. 317‑347.

Behn, A. 1688. Oroonoko: or, The Royal Slave. London, Will[iam] Canning.

Belon, P. 1551. L’histoire naturelle des estranges poissons marins, avec la vraie peinctvre & description du Daulphin, & de plusieurs autres de son espece. Paris, Regnaud Chaudiere.

Belon, P. 1553a. De admirabile opervm antiqvorvm et rerum suspiciendarum praestantia liber primus … Parisiis, Gulielmum Cauellat.

Belon, P. 1553b. De admirabile opervm antiqvorvm et rerum suspiciendarum praestantia liber primus … In: Bibliotheca Egidij Corrozet. Parisiis.

Belon, P. 1553c. De admirabile opervm antiqvorvm et rerum suspiciendarum praestantia liber primus … Parisiis, Benedictum Prevost.

Belon, P. 1553d. De arboribvs coniferis, resiniferis, aliis quoque nonnullis sempiterna fronde virentibus, cum earundem iconibus ad viuum expressis. In: Gulielmum Cauellat. Parisiis.

Belon, P. 1553e. De arboribvs coniferis, resiniferis, aliis quoque nonnullis sempiterna fronde virentibus, cum earundem iconibus ad viuum expressis. In: Bibliotheca Egidij Corrozet. Parisiis.

Belon, P. 1553f. De arboribvs coniferis, resiniferis, aliis quoque nonnullis sempiterna fronde virentibus, cum earundem iconibus ad viuum expressis. Parisiis, Benedictum Prevost.

Belon, P. 1553g. Les observations de plvsievrs singvlaritez et choses memorables, trouuées en Grece, Asie, Iudée, Egypte, Arabie, & autres pays estranges, redigées en trois liures Par Pierre Belon du Mans. Paris, Guillaume Cauellat.

Belon, P. 1553h. Les observations de plvsievrs singvlaritez et choses memorables, trouuées en Grece, Asie, Iudée, Egypte, Arabie, & autres pays estranges, redigées en trois liures Par Pierre Belon du Mans. Paris, Gilles Corrozet.

Belon, P. 1553i. De aquatilibus, Libri duo. Parisiis, Carolum Stephanum.

Belon, P. 1553j. De aquatilibus, Libri duo. Parisiis, Gulielmum Cauellat.

Belon, P. 1554a. Les observations de plvsievrs singvlaritez & choses memorables, trouuées en Grece, Asie, Iudée, Egypte, Arabie, & autres pays estranges, redigéesen trois liures, Par Pierre Belon du Mans. Reueuz de nouueau & augmentez de figures. Paris, Guillaume Cauellat.

Belon, P. 1554b. Les observations de plvsievrs singvlaritez & choses memorables, trouuées en Grece, Asie, Iudée, Egypte, Arabie, & autres pays estranges, redigées en trois liures, Par Pierre Belon du Mans. Reueuz de nouueau & augmentez de figures. Paris, Gilles Corrozet.

Belon, P. 1555a. Les observations de plvsievrs singvlaritez et choses memorables, trovvees en Grece, Asie, Iudée, Egypte, Arabie, & autres pays estranges, redigées en trois liures, Par Pierre Belon du Mans. Reueuz de nouueau & augmentez de figures. Paris, Guillaume Cauellat.

Belon, P. 1555b. Les observations de plvsievrs singvlaritez et choses memorables, trovvees en Grece, Asie, Iudée, Egypte, Arabie, & autres pays estranges, redigées en trois liures, Par Pierre Belon du Mans. Reueuz de nouueau & augmentez de figures. Paris, Gilles Corrozet.

Belon, P. 1555c. Les observations de plvsievrs singvlaritez & choses memorables, trouuées en Grece, Asie, Iudée, Egypte, Arabie, & autres pays estranges, redigées en trois Liures, Par Pierre Belon du Mans. Reueuz de rechef, & augmentez de figures, auec vne nouuelle Table de toutes les matieres traictées en iceux. Anvers, Christofle Plantin.

Belon, P. 1555d. La nature & diuersité des poissons, auec leurs pourtraicts, representez au pres du naturel. Paris, Charles Estienne.

Belon, P. 1555e. L’histoire de la natvre des oyseavx, avec levrs descriptions, & naïfs portraicts retirez dv natvrel. Paris, Guillaume Cauellat.

Belon, P. 1555f. L’histoire de la nature des oyseavx avec levrs descriptions & naïfs portraicts retirez dv natvrel. Paris, Gilles Corrozet.

Belon, P. 1557. Portraits d’oyseavx, animavx, serpens, herbes, arbres, hommes et femmes, d’Arabie & Egypte. Paris, Guillaume Cauellat.

Belon, P. 1558a. Les remonstrances svr le defavlt dv labovr & culture des plantes, & de la cognoissance d’icelles. Paris, Guillaume Cauellat.

Belon, P. 1558b. Les remonstrances svr le defavlt dv labovr & culture des plantes, & de la cognoissance d’icelles. Paris, Gilles Corrozet.

Belon, P. 1588. Les observations de plvsievrs singvlaritez et choses memorables, trovvees en Grece, Asie, Iudée, Egypte, Arabie, & autres pays estranges, redigées en trois liures, Par Pierre Belon du Mans. Reueuz de nouueau & augmentez de figures. Paris, Chez Hierosme de Marnef & la veusve Guillaume Cauellat.

Belon, P. 1589a. Plvrimarvm singvlarivm & memorabilium rerum in Graecia, Asia, Aegypto, Iudaea, Arabia, alliaq̃. exteris Prouinciis ab ipso conspectarum Obseruationes, tribus Libris expressae. Antverpiae, Ex Officina Christophori Plantini.

Belon, P. 1589b. De neglecta Stirpium Cultura, atque earum cognitione Libellus. Antverpiae, Ex Officina Christophori Plantini.

Belon, P. 1997. L’Histoire de la Nature des Oyseavx. Genève, Librairie Droz.

Belon, P. 2001. Voyage au Levant: les observations de Pierre Belon du Mans. Paris, Editions Chandeigne.

Bernon, L. 1670. Recveil des pieces cvrievses apportées des Indes, d’Egypte et d’Ethiopie qui se trouvent dans le Cabinet de Leonard Bernon, sieur de Bernonville à La Rochelle. Paris, Imprimerie de Iaqves le Gentil.

Boehrer, B.T. 2004. Parrot culture: our 2,500-year-long fascination with the world’s most talkative bird. Philadelphia, University of Pennsylvania Press.

Boiteux, L.A. 1937. A toponomastica da costa catharinense no seculo XVI. Revista Maritima Brasileira, 56(11/12): 1043‑1094.

Bonnichon, P. 1998. Images et connaissance du Brésil: diffusion en France de Louis XII à Louis XIII. In: Queirós Mattoso, K. de & Rolland, D. (Org.), Naissance du Brésil Moderne, 1500‑1808. Paris, Presses de l’Université de Paris Sorbonne. p. 11‑31.

Boreman, T. 1774. A description of three hundred animals, viz. beasts, birds, fishes, serpents, and insects … London, J. and F. Rivington, Hawes, Clarke and Collins, T. Caslon, S. Crowdeer, B. Law, F. Newbery, G. Robinson & H. Baldwin.

Bowen, K.L. & Imhof, D. 2008. Christopher Plantin and Engraved Books Illustrations in Sixteenth-Century Europe. Cambridge, Cambridge University Press.

Cabeza de Vaca, A.N. 1555. La relacion y commentario del gouenador Aluar nuñez cabeça de vaca, de lo acaescido en las dos jornadas que hizo a las Indias. Valladolid, Francisco Fernandes de Cordoua.

Caius, J. 1570. De Rariorum Animalium atque Stirpium Historia. Londini, William Seres.

Camerarius, J. 1595. Symbolorvm & emblematvm ex animalibvs qvadrupedibvs desvmtorvm centvria altera collecta. Norimbergae, Paulus Kaufmann.

Campanario, M. de A. 1980. Hans Staden: o homem e a obra. São Paulo, Editora Parma.

Cardano, G. 1550. De Svbtilitate Libri XXI. Norimbergae, Ioh. Petreium.

Cardim, F. 1939. Tratados da terra e gente do Brasil. São Paulo, Companhia Editora Nacional.

Cardoso, A. 1918. La ornitologia fantástica de los Conquistadores. El Hornero, 1(3): 153‑160.

Carvalho, M.E.G. de. 1909. D. João III e os francezes. Lisboa, Livraria Classica Editora.

Carvalho, M.R. de & McEachran, J.D. 2003. Family Pristidae (Sawfishes). In: Reis, R.E.; Kullander, S.O. & Ferraris Jr., C.J. Check list of the freshwater fishes of South and Central America. Porto Alegre, EDIPUCRS. p. 17‑20.

Céard, J. 1975. Pierre Belon, zoologiste. In: Colloque Renaissance-Classique du Maine, 1, 1975. Le Mans. Actes … Paris, Librairie A.G. Nizet,. p. 129‑140.

Clerot, L.F.R. 1959. Vocabulário de termos populares e gírias da Paraíba. Rio de Janeiro, Gráfica Riachuelo Editora.

Clutton-Brock, J. 2012. Animals as domesticates: a World view through History. East Lansing, Michigan State University Press.

Cole, F.J. 1949. A History of Comparative Anatomy, from Aristotle to the Eighteenth Century. London, Macmillan.

Colón, F. 1571. Historie del S.D. Fernando Colombo; nelle s’ha particolare et vere relatione della vita e de’ fatti dell’Almiraglio D. Christoforo Colombo suo padre. Venetia, Francesco de’ Franceschi Sanese.

Contant, P. 1609. Le Iardin, et Cabinet Poetiqve de Pavl Contant apoticaire de Poictiers. Poictiers, Anthoine Mesnier.

Crié, L. 1882a. Pierre Belon du Mans et l’Anatomie Comparée. Revue Scientifique, 3(16): 481‑485.

Crié, L. 1882b. Pierre Belon et la nomenclature binaire. Revue Scientifique, 3(24): 737‑740.

Crié, L. 1883a. Les voyages de Pierre Belon et l’Égypte au XVIe siècle. Revue Scientifique, 4(7): 197‑203.

Crié, L. 1883b. Pierre Belon et l’Horticulture. Revue Scientifique, 3(17): 534‑538.

Crié, L. 1883c. Pierre Belon et l’Ichtyologie. Revue Scientifique, 4(24): 741‑745.

Crié, L. 1883d. Pierre Belon du Mans et son oeuvre. Bulletin de la Société Philotechnique du Maine, 3(3): 121‑125.

Crié, L. 1884. Pierre Belon et l’Histoire Naturelle du dauphin. Revue Scientifique, 5(22): 689‑692.

Cunha, A.G. 1966. Coisas notáveis do Brasil. Rio de Janeiro, Instituto Nacional do Livro.

De Wit, H.C.D. 1992‑1994. Histoire du développement de la Biologie. Lausanne, Presses Polytechniques et Universitaires Romandes.

Delaunay, P. 1923. Les voyages en Angleterre du médecin naturaliste Pierre Belon. In: International Congress of the History of Medicine, 3, 1922, London. Proceedings … Anvers, Imprimerie De Vlijt. p. 306‑308.

Delaunay, P. 1926a. L’aventureuse existence de Pierre Belon du Mans. Paris, Edouard Champion.

Delaunay, P. 1926b. Pierre Belon, naturaliste. Le Mans, Imprimerie Monnoyer.

Delaunay, P. 1962. La zoologie au seizième siècle. Paris, Hermann.

Destombes, M. 1972. André Thevet (1504‑1592) et sa contribuition à la cartographie et à l’océanographie. Proceedings of the Royal Society of Edinburgh, Section B, Biology, 72(1): 123‑131.

Domingo, M.C. (Ed.). 1987. Suma de Geografia. Madrid, Museo Naval.

Donkin, R.A. 1989. The Muscovy Duck, Cairina moschata domestica: origins, dispersal, and associated aspects of the geography of domestication. Rotterdam, A.A. Balkema.

Duzer, C. van. 2013. Sea Monsters on Medieval and Renaissance Maps. London, The British Library.

Eastman, C.R. 1915. Early Portrayals of the Opossum. American Naturalist, 49(586): 585‑594.

Egmond, F. & Mason, P. 1994. Armadillos in Unlikely Places. Some Unpublished Sixteenth-Century Sources for New World Rezeptiongeschichte in Norther Europe. Ibero Amerikanisches Archiv, 20(1/2): 3‑52.

Enciso, M.F. de. 1519. Suma de Geographia q̃ trata de todas las partidas y prouincias del mundo: en especial de las indias. Seuilla, Jacobo Crõberger.

Faber, J. 1628. Animalia Mexicana descriptionibus scholijsq. exposita. Roma, Jacobus Mascardus.

Fernandes, A.L.S., Couto, L.L. & Aveline, L.C. 1991. Dicionário dos nomes vulgares de aves brasileiras. In: Sistema de Informação de Recursos Naturais e Meio Ambiente. Rio de Janeiro, IBGE. v. 3, Sistematização de dados sobre a fauna brasileira.

Ferrari, C.E. 1835. Vocabolario Bolognese-Italiano colle voci francese corrispondenti. Bologna, Tipografia de la Volpe.

Ferronha, A.L., Bettencourt, M. & Loureiro, R. 1993. A fauna exótica dos descobrimentos. Lisboa, Edição ELO.

Franck, S. 1567. Ander theil dieses Weltbuchs von Schifffahrten. Warhafftige Beschreibunge aller vnd mancherley sorgfeltingen, Schiffarten, auch viler vnbekanten erfundnen Landtschafften, Insulen, Königreichen vnd Stedten, von derselbige gelegenheyt, wesen gebreuchen, siten, Religion Künst vnd handtierung. Franckfurt am Mayn, Martin Lechler im Verlegung Sigmund Feirabends und Simon Hüters.

Fuchs, L. 1561. L’Histoire et povrtrait des plantes, et herbes dont on vse coustumierement, foit au manger, ou en medecine, aucleur proprieté & vertu. Lyon, Benoist Rigaud.

Galeotto Cey. 1995. Viaje y descripción de las Índias, 1539‑1553. Caracas, Fundación Banco Venezolano de Crédito.

García-Romeral, C. 2004. Diccionario de Viajeros Españoles: desde la Edad Media a 1970. Madrid, Ollero y Ramos Editores.

George, W. 1969. Animals on maps. London, Secker and Warburg.

George, W. 1980. Sources and background to discoveries of new animals in the sixteenth and seventeenth centuries. History of Science, 18: 79‑104.

George, W. 1985. Alive or dead: Zoological Collections in the Seventeenth Century. In: Impey, O. & Macgregor, A. (Ed.), The Origins of Museums. Oxford, Clarendon Press. p. 179‑187.

Gesner, C. 1553. Icones animalivm qvadrvpedvm viviparorvm et oviparorvm, qvae in Historiae Animalivm Conradi Gesneri libro I. et II. describvntvr, cvm nomenclatvris singvlorvm latinis, graecis, italicis, gallicis, et germanicis plervmque, et aliarvm qvoqve lingvarum, certis ordinibvs digestas. Tiguri,C. Froschevervs.

Gesner, C. 1554. Historiae Animalium Liber II. de Quadrupedibus Ouiparis. Adiectae sunt nouae aliquot Quadrupedum figurae, in primo libro de Quadrupedibus uiuiparis desideratae, cum descriptionibus plerorunque breuissimis. Tigvri, C. Froschovervs.

Gesner, C. 1555a. Historiae Animalium Liber III. qui est de Auium natura. Tigvri, Christoph. Froschovervm.

Gesner, C. 1555b. Icones Avivm Omnivm, qvae in Historia Avivm Conradi Gesneri describvntur, cvm nomenclatvris singvlorvm latinis, italicis, gallicis et germanicis plervnqve, per certos ordines digestae. Tigvri, C. Froschovervm.

Gesner, C. 1558. Historiae Animalium Liber IIII. qui est de Piscium & Aquatilium animantium natura. Tigvri, Christoph. Froschovervm.

Gesner, C. 1560a. Icones Avivm Omnivm, qvae in Historia Avivm Conradi Gesneri describvntur, cvm nomenclatvris singvlorvm latinis, italicis, gallicis et germanicis plervnqve, per certos ordines digestae. Editio secunda, nouis aliquot Eiconibus aucta. Tigvri, C. Froschovervm.

Gesner, C. 1560b. Icones Animalivm Qvadrvpedum Viviparorvm et Oviparorvm, qvae in Historiae Animalivm Conradi Gesneri Libro I. et II. describvntur, cvm nomenclatvris singvlorvm latinis, graecis, italicis, gallicis et germanicis plervnqve, et aliarvm qvoqve lingvarvm, certis ordinibvs digestae. Editio secunda, nouis Eiconibus non paucis, & passim nomenclaturis ac descriptionibus auctior. Tigvri, C. Froschovervs.

Gestoso y Pérez, J. 1910. Curiosidades Antiguas Sevillanas. Sevilla, El Correo de Andalucía.

Gilles, P. 1561a. De topographia Constantinopoleos, et de illivs antiqvitatibvs Libri qvator. Lvgdvni, Gvilielmvm Rovillivm.

Gilles, P. 1561b. De Bosporo Thracio Libri III. Lvgdvni, Gvilielmvm Rovillivm.

Glardon, P. 2011. L’Histoire Naturelle au XVe Siècle. Introdution, étude et édition critique de La nature et diversité des poissons de Pierre Belon (1555). Genève, Librairie Droz.

Godefroy, F. 1881‑1902. Diccionaire de l’Ancienne Langue Française et de tous ses dialectes du IXe au XVe siècle. Paris, Librairie Émille Bouillon.

Goeldi, E.A. 1894. As aves do Brasil. Rio de Janeiro, Livraria Clássica de Alves.

Goodrich, T.D. 1982. Ottoman Americana: the Search for the Sources of the Sixteenth-century Tarihi‑i Hind‑i garbi. Bulletin of Research in the Humanities, 85: 269‑294.

Goodrich, T.D. 1987. Tarihi‑i Hind‑i garbi: An Ottoman Book on the New World. Journal of the American Oriental Society, 107(2): 317‑319.

Gray, G.R. 1859. List of the specimens of birds in the collection of the British Museum. London, Trustees of the British Museum. Part III, Section II: Psittacidae.

Greenlee, W.B. 1938. The Voyage of Pedro Álvares Cabral to Brazil and India. London, Hakluyt Society.

Griffin, J.P. 2004. Venetian treacle and the foundation of medicines regulation. British Journal of Clinical Pharmacology, 58(3): 317‑325.

Grimm, J. & Grimm, W. 1854. Deutsches Wörterbuch. Leipzig, Verlag von S. Hirzel. v. 1: A – Biermolke.

Gubernatis, A de. 1874. Mythologie Zoologique ou les Legendes Animales. Paris, Durand et Pedone Lauriel.

Gudger, E.W. 1934. The Five Great Naturalists of the Sixteenth Century: Belon, Rondelet, Salviani, Gesner and Aldrovandi: a Chapter in the History of Ichthyology. Isis, 22: 21‑40.

Guérin, F.E. (Org.). 1833‑1834. Dictionnaire pittoresque d’Histoire Naturelle et des Phénomènes de La Nature. Paris, Bureau de Subscription.

Hernández, F. 1628. Rervm Medicarvm Novae Hispaniae Thesavrvs sev Plantarvm Animalivm Mineralivm Mexicanorvm Historia. Romae, Vitalis Mascardi.

Hohberg, W.H. von. 1682. Georgica curiosa, das ist: Umständlicher Bericht und klarer Unterricht vom dem adelichen Land- und Feld-Leben … Nürnberg, Michael Endter.

Honour, H. 1975. The New Golden Land. European Images of America from the Discoveries to the Present Time. London, Allen Lane.

Howgego, R.J. 2003. Encyclopedia of Exploration to 1800. Potts Point, Hordern House.

Hoyo, J. del, Elliot, A. & Christie, D. (Ed.). 2011. Handbook of the birds of the world. Barcelona, Lynx Edicions. Vol. 16: Tanagers to New World Blackbirds.

Ihering, R. von, 1940. Dicionário dos animais do Brasil. São Paulo, Secretaria da Agricultura, Indústria e Comércio do Estado de São Paulo.

Isler, M.L. & Isler, P.R. 1987. The tanagers: Natural History, distribution and identification. Washington D.C., Smithsonian Institution Press.

IUCN. 2012. The IUCN Red List of Threatened Species: Version 2012.2. IUCN Global Species Programme Red List Unit, Cambridge. Disponível em . Consulta em 22 de janeiro de 2013.

Jode, C. de. 1593. Speculum Orbis Terrae. Sumptibus viduae et heredu[m] Antverpiae, Gerardi de Iudaeis.

Joppien, R. 1978. Étude de quelques portraits ethnologiques de l’oeuvre d’André Thevet. Gazette des Beaux Arts, 1978(avril): 125‑136.

L’Écluse, C. de. 1605. Exoticorum Libri Decem: Quibus Animalium, Plantarum, Aromatum, aliorumque peregrinorum Fructuum historiae describuntur. Antuerpiae, Ex Officina Plantiniana Raphelengii.

Laborie, J.C. & Lestringant, F. (Ed.). 2006. Histoire d’André Thevet Angoumoisin, Cosmographe du Roy, de deux voyages par luy faits aux Indes Australes, et Occidentales. Genève, Librairie Droz.

Langenheim, J.H. 2003. Resins: Chemistry, Evolution, Ecology and Ethnobotany. Portland, Timber Press.

Latcham, R.E. 1922. Los animales domésticos de la America Precolombiana. Santiago de Chile, Museo de Antropologia y Antropologia.

Le Testu, G. 2012. Cosmographie Universelle selon les navigateurs tant anciens que modernes. Paris, Arthaud, & Carnets des Tropiques. Direction de la Mémoire, du Patrimoine et des Archives.

Legré, L. 1901. La Botanique en Provence au XVIe Siècle. Marseille, H. Aubertin & G. Rolle.

Leite, S. 1938‑1950. História da Companhia de Jesus no Brasil. Lisboa & Rio de Janeiro, Livraria Portugália & Civilização Brasileira.

Leite, S. 1953. Artes e Ofícios dos Jesuítas no Brasil. Lisboa & Rio de Janeiro, Edições Brotéria & Livros de Portugal.

Léry, J. de. 1578. Histoire d’vn voyage fait en la terre dv Bresil, avtrement dite Amerique. La Rochelle, Antoine Chuppin.

Lestringant, F. 1991. André Thevet: Cosmographe des derniers Valois. Genève, Librairie Droz.

Letard, E. 1950. Origine des oiseaux domestiques. In: Grassé, P.P. (Org.), Traité de Zoologie. Paris, Masson et Cie. Vol. 15: Oiseaux, p. 1100‑1120.

Letessier, F. 1975. Vie et survivance de Pierre Belon. In: Colloque Renaissance-Classique du Maine, 1, 1975, Le Mans. Actes … Paris, Librairie A.G. Nizet. p. 107‑128.

Ley, W. 1941. The lungfish, the dodo, and the unicorn. New York, Viking Press.

Lloyd, J.B. 1971. African animals in Renaissance literature and art. Oxford, Clarendon Press.

López de Gómara, F. 1552. Primera y Segunda parte de la Historia General de las Indias con todo el descubrimiento y cosas notables que han acaecido dende que ganaron ata el año de 1551. Çaragoça, Augustin Millan.

Lopez Piñero, J.M. 1990. El Atlas de Historia Natural donado por Felipe II a Jaime Honorato Pomar. Valencia, Vicente Garcia.

Lopez Piñero, J.M. 1991a. El Códice Pomar (ca. 1590), el interés de Felipe II por la Historia Natural y la expedición Hernández a América. Valencia, Instituto de Estudios Documentales e Históricos sobre la Ciencia.

Lopez Piñero, J.M. 1991b. The Pomar Codex (ca. 1590): Plants and Animals of the Ols World and from Hernández Expedition to America. Nuncius, 7: 35‑52.

Lopez Piñero, J.M. 2003. La Cátedra de Medicamentos Simples o “Herbes” de la Universidad de Valencia durante el siglo XVI. In: Congresso Internacional de Historia de las Universidades Hispánicas, 6º. Aulas y Saberes. Valencia, Universitat de València. v. 2, p. 111‑123.

López Rodríguez, J.R. 1995. Sevilla, el nacimiento de los museos, América y la Botánica. In: La Calle, F.G. & Beltrán, J.L. (Org.). La Antigüedad como Argumento II: Historiografía de Arqueología e Historia Antigua en Andalucía. Sevilla, Scriptorium. p. 75‑97.

Lownie, H. 1977. Research problems regarding the domestication of South American mammals. In: Brothwell, D.R., Thomas, K.D. & Clutton-Brock, J. (Ed.), Research problems in Zooarcheology. London, University of London. p. 113‑121.

Lozano, P. 1878. Historia de la Conquista del Paraguay, Rio de la Plata y Tucuman. Buenos Aires, Imprenta Popular.

MacGillivray, W. 1834. Lives of eminent zoologists, from Aristotle to Linnaeus. Edinburgh, Oliver & Boyd.

Mason, P. 2001. The Lives of Images. London, Reaktion Books.

Mason, P. 2007. Americana in the Exoticorum libri decem of Charles de l’Écluse. In: Egmond, F.; Hoftijzer, P. & Visser, R. (Ed.). Carolus Clusius: Towards a cultural history of a Renaissance naturalist. Koninklijke Nederlandse Amsterdam, Akademie van Wetenschappen. p. 195‑219.

McEachran, J.D. & Carvalho, M.R. de. 2003. Order Rajiformes, Pristidae, Sawfishes. In: Carpenter, K.E. The living marine resources of the Western Central Atlantic. Rome, FAO. v. 1, Introduction, molluscs, crustaceans, hagfishes, sharks, batoid fishes, and chimaeras. p. 524‑526.

Medina, J.T. 1898. El veneciano Sebastián Caboto al servicio de España. Santiago de Chile, Imprenta y Encadernacion Universitaria.

Mesnard, P. 1973. L’Horizon zoologique de la Renaissance. In: Buck, A., Costabel, P. Debus, A.G. et al. (Ed.). Les sciences de la Renaissance. Paris, Librairie Philosophique J. Vrin. p. 197‑205.

Miall, L.C. 1912. The Early Naturalists, their lives and work. London, Macmillan.

Mocquet, J. 1617. Voyages en Afrique, Asie, Indes Orientales et Occidentales faits par Jean Mocquet, Guarde du Cabinet des Sguarités du Roi. Paris, Jean Heuqueville.

Monardes, N. 1571. Segvnda parte del libro de las cosas qve se traen de nuestras Indias Occidentales, qve siruem al vso de medicina. Seuilla, Alonso Escriuano.

Monardes, N. 1574. De Simplicibvs Medicamentis ex Occidentali India delatis, qvorvm in Medicina vsvs est. Antverpiae, Christophori Plantini.

Moran, M. & Checa, F. 1985. El coleccionismo en España. De la Cámara de las Maravillas a la Galería de Pinturas. Madrid, Ediciones Cátedra.

Morren, E. & Crié, L. 1885. A la mémoire de Pierre Belon du Mans, 1517‑1564. La Belgique Horticole, 35: 5‑16.

Navagero, A. 1563. Il viaggio fatto in Spagna, et in Francia, dal magnifico m. Andrea Navagiero, fu oratore dell’illustrissimo Senato Veneto, alla cesarea maesta di Carlo V. Venezia, Domenico Farri.

Navarette, M.F. de. 1858. Coleccion de los Viages y Descubrimientos que hicieron por mar los Españoles desde fines del siglo XV, con varios documentos inéditos concernientes á la historia de la Marina Castellana y de los Establecimientos Españoles en Indias. Madrid, Imprenta Real. v. 1, Viajes de Colón, Almirantazgo de Castilla.

Needham, J. 1934. A History of Embryology. Cambridge, Cambridge University Press.

Nieremberg, J.E. 1635. Historia Natvrae, Maxime Peregrinae, Libris XVI. distincta. Antverpiae, Officina Plantiniana Balthasaris Moretis.

Ogot, B.A. (Ed.). 1999. Histoire Generale de l’Afrique. Paris, Éditions UNESCO. v. 5, L’Afrique du XVIe au XVIIIe siècle.

Olina, G.P. 1622. Vcceliera, o vero Discorso della Natvra e Proprieta di diversi Vccelli, e in particolare di qve’ che cantano, con il modo di prendergli, conoscergli, alleuargli, e mantenergli. Roma, Andrea Fei.

Oviedo y Valdés, G.F. de. 1526. De la natural hystoria de las Indias. Toledo, Remón de Petras.

Oviedo y Valdés, G.F. de. 1535. Historia General y Natural de las Indias, Islas y Tierra-Firme del Mar Oceano. Sevilla, Iuam Cromberger.

Oviedo y Valdés, G.F. de. 1851‑1855. Historia General y Natural de las Indias, Islas y Tierra-Firme del Mar Oceáno. Madrid, Imprenta de la Real Academia de Historia.

Papavero, N., Llorente-Bousquets, J. & Espinosa-Organista, D. 1975. Historia de la Biología Comparada desde el Génesis hasta el Siglo de las Luces. México DF, Universidad Nacional Autónoma de México. v. 3, De Nicolás de Cusa a Francis Bacon.

Papavero, N.; Teixeira, D.M. & Ramos, M.C. 1997. A “Protogaea” de G.W. Leibniz (1749): uma teoria sobre a evolução da Terra e a origem dos fósseis. São Paulo, Editora Plêiade & Fundação de Amparo à Pesquisa do Estado de São Paulo.

Paré, M. 1579. Les Oevvres de Ambroise Paré, Conseiller, et Premier Chirvrgien dv Roy. Paris, Gabriel Buon.

Penard, T.E. 1925. Historical sketch of the Ornithology of Surinam. New West Indian Guide, 6(1): 145‑168.

Pigafetta, F. 1591. Relatione del Reame di Congo et delle circonvicine contrade Tratta dalli Scritti & ragionamenti di Odoardo Lopez Portoghese. Roma, Bartolomeo Grassi.

Pinto, O.M. de O. 1944. Catálogo das aves do Brasil e lista dos exemplares existentes na coleção do Departamento de Zoologia. São Paulo, Departamento de Zoologia, Secretaria de Agricultura. Parte 3 – Superfamília Tyrannoidea e Subordem Passeres.

Piso, G. 1658. De Indiae Utriusque re naturali et medica Libri quatuordecim, Quorum contenta pagina sequens exhibet. Amstelaedami, Ludovicum et Danielem Elzevirios.

Plínio, o Velho. 1979‑1984. Natural History. Cambridge, Mass., Harvard University Press & William Heinemann.

Pollard, J. 1977. Birds in Greek life and mith. London, Thames and Hudson.

Ralegh, W., Sir. 1596. The Discoverie of the Large, Rich, and Bewtifvl Empyre of Gviana, with a relation of the great and Golden Citie of Manoa (which the Spanyards call El Dorado) and of the Prouinces of Emeria, Arromaia, Amapaia, and others Countries, with their riuers, adioyning. London, Robert Robinson.

Redi, F. 1671. Esperienze intorno a diverse cose natvrali e particolarmente a qvelle, che si son portate dall’Indie. Firenze, All’Isegna della Nave.

Richart, M.B. 1999. Iconografía Animal. La representación animal en libros europeos de Historia Natural de los siglos XVI y XVII. Cuenca, Ediciones de la Universidad de Castilla-La Mancha.

Rios, E.C. 1970. Coastal Brazilian Seashells. Rio Grande, Museu Oceanográfico de Rio Grande.

Rios, E.C. 1985. Seashells of Brazil. Rio Grande, Museu Oceanográfico de Rio Grande.

Rondelet, G. 1554. Libri de Piscibus Marinis, in quibus verae Piscium effigies expressae sunt. Lvgdvni, Matthiam Bonhomme.

Rowland, B. 1978. Birds with human souls: a guide to bird symbolism. Knoxville, University of Tennessee Press.

Rubiés, J.P. 2009. Texts, images, and the perception of ‘savages’ in Early Modern Europe: what we can learn from White and Harriot. In: Sloan, K. European Visions, American Voices. London, British Museum. p. 120‑130.

Sadlier, D.J. 2008. Brazil imagined: 1500 to the present. Austin, University of Texas Press.

Sanceau, E. 1956. Capitães do Brasil. Porto, Livraria Civilização Editora.

Sanches, J.G. 1989. Nomenclatura portuguesa de organismos aquáticos (proposta para normalização estatística). Publicações Avulsas do Instituto Nacional de Investigação das Pescas, 14: 1‑322.

Schama, S. 1999. Rembrandt’s Eyes. New York, Alfred A. Knopf.

Schnapper, A. 1988. Le géant, la licorne et la tulipe. Collections et collectionneurs dans la France du XVIIe siècle. Paris, Flammarion.

Sick, H. 1984. Brasilianischer Ara 1502/03 in Europa gemalt. Journal für Ornithologie, 125(4): 479‑481.

Sick, H. 1985. Ornitologia brasileira, uma introdução. Brasília, Editora Universidade de Brasília.

Simmons, J. & Snider, J. 2009. Ciencia y arte en la ilustración científica. Bogotá, Sistema de Patrimonio Cultural y Museos.

Simonsen, R.C. 1937. Historia Economica do Brasil 1500‑1820. São Paulo, Companhia Editora Nacional.

Sketch of Pierre Belon with portrait. 1889. Popular Science Monthly, 34(March): 692‑696.

Smith, P.J. 2007. On toucans and hornbills: readings in early modern ornithology from Belon to Buffon. In: Enenkel, K.A.E. & Smith, P.J. (Ed.). Early Modern Zoology. The Construction of Animals in Science, Literature and the Visual Arts. Leiden, Brill. p. 75‑117.

Sousa, G.S. de, 1938. Tratado descriptivo do Brasil em 1587. São Paulo, Companhia Editora Nacional.

Sousa, P.L. de. 1927. Diario da Navegação de Pero Lopes de Sousa 1530‑1532. Rio de Janeiro, Typographia Leuzinger.

Souza, B.J. de. 1939. O Pau-Brasil na História Nacional. São Paulo, Companhia Editora Nacional.

Staden, H. 1557. Warhaftige Historia vnd beschreibung eyner Landtschafft der Wilden, Nacketen, Grimmigen Menschfresser Leuthen, in der Newenwelt America gelegen, vor vnd nach Christi geburt im Land zũ Hessen vnbekant, biss vff dise ij. nechst vergangene jar, Da sie Hans Staden von Homberg auss Hessen durch sein eygne erfarung erkant, vnd yetzo durch den truck an tag gibt. Marpurg, Andress Kolben.

Stresemann, E. 1951. Der Ornithologie von Aristoteles bis zur Gegenwart. Berlin, F.W. Peters.

Teixeira, D.M. (Org.). 1997. Brasil Holandês: documentos da biblioteca universitária de Leiden, o “Thierbuch” e a “Autobiografia” de Zacharias Wagener e os quadros do “Weinbergschlösschen” de Hoflössnitz. Rio de Janeiro, Editora Index.

Teixeira, D.M. 1998a. As aves do “Thierbuch” de Zacharias Wagener de Dresden (1614‑1668). Historia Naturalis, 1: 57‑98.

Teixeira, D.M. (Org.). 1998b. Brasil Holandês: “Coleção Niedenthal”, “Animaux et Oiseaux” & “Naturalien-Buch” de Jacob Wilhelm Griebe. Rio de Janeiro, Editora Index.

Teixeira, D.M. 1999. O mito da natureza intocada: as aves do Brasil Holandês (1624‑1654) como exemplo para a história recente da fauna do Novo Mundo. Rio de Janeiro, Tese (Doutorado) – Pós-Graduação em Ciências Biológicas/Zoologia, Museu Nacional, Universidade Federal do Rio de Janeiro.

Teixeira, D.M. 2013. As aves brasileiras descritas na Histoire de la nature des oyseaux de Pierre Belon (1555). Filosofia e História da Biologia, 8(3): 413‑428.

Teixeira, D.M. 2014. A curiosa história dos tatus: um improvável símbolo Renascentista do Novo Mundo. In: Stols, E. & Thomas, W. (Ed.). Um Mundo Sobre o Papel: Livros e Gravuras Flamengas no Império Hispano-Português (XVI‑XVIII). São Paulo & Belo Horizonte, Edusp & UFMG. [no prelo].

Teixeira, D.M. & Papavero, N. 1999. The problem of marsupial reproduction: a brief historical review. Historia Naturalis, 2: 285‑303.

Teixeira, D.M. & Papavero, N. 2002. A viagem de Vicente Yáñez Pinzón (1499‑1500) e o primeiro relato sobre a História Natural do Brasil, segundo as “Décadas” de Pietro Martire de Anghiera. Publicações Avulsas do Museu Nacional, 93: 1‑48.

Teixeira, D.M. & Papavero, N. 2006. Os Animais do Descobrimento: a fauna brasileira mencionada nos documentos relativos à viagem de Pedro Álvares Cabral (1500‑1501). Publicações Avulsas do Museu Nacional, Rio de Janeiro, 111: 1‑133.

Teixeira, D.M. & Papavero, N. 2010. O tráfico de primatas brasileiros nos séculos XVI e XVII. In: Pessôa, L.M., Tavares, W.C. & Siciliano, S. (Org.), Mamíferos de Restingas e Manguezais do Brasil. Rio de Janeiro, Sociedade Brasileira de Mastozoologia & Museu Nacional – UFRJ. p. 253‑282.

Thevet, A. 1554. Cosmographie de Levant. I. Lyon, de Tovrnes et G. Gazzeau.

Thevet, A. 1557. Les singvlaritez de la France Antarctique, avtrement nommée Amerique: & de plusieurs Terres & Isles decouuertes de nostre temps. Paris, Maurice de la Porte.

Thevet, A. 1575. La Cosmographie Vniverselle d’ André Thevet Cosmographe dv Roy. Paris, Guillaume Chaudiere.

Topsell, E. 1607. The Historie of Fovre-Footed Beastes. London, William Iaggard.

Toynbee, J.M.C. 1973. Animals in Roman life and art. London, Thames & Hudson.

Tricot, J.P. 2004. Le voyage en 1547 à Stamboul du médecin naturaliste Pierre Belon du Mans. Histoire des Sciences médicales, 38(2): 191‑198.

Vargas Machuca, B. de. 1599. Milicia y Descripcion de las Indias, por el Capitan don Bernardo de Vargas Machuca, Cauallero Castellan natural de la villa de Simancas. Madrid, Pedro Madrigal.

Varnhagen, F.A. 1857. Historia Geral do Brazil. Rio de Janeiro, E. & H. Laemmert.

Verdi, R. 2007. Parrot in art. London, Scala Publishers.

Vieira, C.O. da C. 1936. Nomes vulgares de aves do Brasil. Revista do Museu Paulista, 20: 437‑490.

Villa, J. 1976. Ichthyology of the Lakes of Nicaragua: Historical Perspective. In: Thorson, T.B. (Ed.). Investigations of the Ichthyofauna of Nicaraguan Lakes. Lincoln, University of Nebraska-Lincoln. p. 101‑113.

Walker-Meikle, K. 2012. Medieval pets. Woodbridge, Boydell Press.

Werness, H.B. 2006. The Continuum Encyclopedia of animal symbolism in Art. New York, Continuum.

Wied-Neuwied, M. Prinz zu, 1831‑1833. Beiträge zur Naturgeschichte von Brasilien. Weimar, Landes-Industrie-Comptoirs. v. 3‑4 – Aves.

Yapp, J.M.C. 1982. Birds in medieval manuscripts. New York, Schocken Books.

Published

12/31/2014

How to Cite

Os animais do Brasil nas Obras de Pierre Belon (1517‑1564). (2014). Arquivos De Zoologia, 45(3), 45-94. https://doi.org/10.11606/issn.2176-7793.v45i3p45-94