Sobre os nomes populares conferidos às espécies sul-americanas de Tapirus (Mammalia, Perissodactyla, Tapiridae)

Authors

  • Nelson Papavero Universidade de São Paulo (USP), Museu de Zoologia (MZUSP).

DOI:

https://doi.org/10.11606/2176-7793/2018.49.01

Keywords:

Tapirus, América do Sul, Nomes populares, Oryx, Lamt, Anta, Tapir, Grã-Besta, História dos nomes populares

Abstract

Muitos nomes foram aplicados às espécies sul-americanas de Tapirus: acuraua, acuré, açurê, amta, ánta, antá, anta-batupeva, anta-batuvira, anta-caá-pororoca, anta-chure, anta-churé, anta-cinzenta, anta-commum, antacuré, anta-das-ordinarias, anta-do-matto, anta-gameleira, anta-gamelleira, anta-grande, anta-mirim, anta-nambi-tinga, anta-negra, anta-pequena, anta-pororoca, anta-preta, anta-rosia, anta-rosilha, anta-sapateira, anta-sapatera, anta-verdadeira, antaxuré, anta-xuré, anta-xurê, ante, antes, apiroupsou, apyropsou, assobio, batovi, batuvi, batuvira, boi-sylvestre, boy-do-matto, boy-silvestre, caapoára, caápoára, caâpoára, caapora, caapóra, caá-pora, çaba-tyra, cambassica, capoava, capororoca, cauara-tapyira, curé, dant, danta, dante, ent, grã-besta, grambesta, grande-besta, grão-besta, icuré, icurê, içuré, icurí, icútê, iguré, ituré, kaiwara, mbore, mborebi, mborebí, mbórebi, mborepi, mborevi, mboreví, mboreví-hovíh, mboreví-jovî, morebí, öaçurê, paraná-tapi’ira, pororoca, sapateira, taparuçu, taperuçu, taperuçú, tapie, tapié, tapiera, tapiéra-caiuara, tapierete, tapiereté, tapihire, tapihiri, tapii, tapií, tapiì, tapiî, tapîi, tapi’i, tapi’í, tapí’í, tapiiára, tapiierete, tapiiereté, tapiieretê, tapiier-eté, tapi-iete, tapiir, tapiira, tapiíra, tapiïra, tapiìra, tapîíra, tapi’ira, tapii-r-a, tapiira-caapoara, tapïíra-cäápora, tapiira-caiuára, tapiira-caiwara, tapiira-ete, tapi’ira-ka’apura, tapiirete, tapiireté, tapiirété, tapiiretê, tapiire’te, tapiiruçu, tapiirussu, tapi’irusu, tapi’í-rusú, tapijerete, tapïjra, tapijrete, tapikira, tapikra, tapir, tapira, tapïra, tapĩra, tapira-caaiúra, tapira-caapora, tapira-caapóra, tapiraçu, tapira-etê, tapir-americano, tapirapoã, tapira-sobaiguara, tapirassou, tapirassu, tapirassú, tapiratí, tapira-uborim, tapirete, tapireté, tapiretê, tapiretê, tapirêtê, tapí-reté, tapirierete, tapiro, tapirosú, tapirousou, tapiroussu, tapiroussú, tapirovssov, tapiruçu, tapiruçú, tapirussú, tapiruzú, tapiryra-caapóra, tapir-xuré, tapiy, tapiye-ete, tapiyr, tapiyra, tapiýra, tapiyra-caapora, tapiŷra-caapóra, tapiyra-cauara, tapiyra-ete, tapiyre-ete, tapiyre-été, tapiyré-été, tapiyreté, tappire, tapura, tapüra, tapyi, tapyira, tapyîra, tapyira-caapoara, tapyîra-caápoára, tapyira-caapora, tapyirá-caapóra, tapyíra-caapóra, tapyira-cäá-pora, tapyira-cäó-pora, tapyira-eté, tapyíra-eté, tapyire-eté, tapyr, tapyra, tapy’ra, tapyra-assu, tapyra-caapora, tapy’ra-caapóra, tapyra-caiuara, tapyra-caiura, tapyra-capora, tapyra-sabetyra, tapy’ra-oçu, tapyra-sabetyra, tapyre-eté, tapyrete, tapyreté, tapyretê, tapyyre-été, topiraffore, uaca-do-mato, vaca-do-mato, xuré, xurê. Certos antílopes norte-africanos foram chamados oryx por autores gregos e romanos. Os autores árabes conheciam-nos como Lamt (ou lamta, elamt, lant, dant) e usavam sua pele na confecção de escudos (daraqqa-lamṭiyya). Com a invasão muçulmana da Península Ibérica, daraqqa-lamṭiyya tranformou-se em adarga-danta e sob esta forma foi citada por numerosos autores espanhóis e portugueses. Consequentemente, os Oryx africanos foram chamados anta por Gomes Eanes de Zurara (1453) e danta por um autor anônimo (MS Valentim Fernandes, 1507) e Duarte Lopes (in Pigafetta & Lopes, 1589). Antonio Pigafetta (in Anôn., ca. 1526) referiu-se, sob o nome anta, ao estranho animal que os índios de língua Tupi do Brasil denominavam tapir. Tapir e anta (com muitas variantes e com a adição de vários qualificativos) foram usados por autores subsequentes. Finalmente, no Brasil, o uso impróprio de anta para designar as espécies de Tapirus suplantou a de tapir. Uma confusão adicional foi acrescentada por alguns autores, que confundiram as antas sul-americanas com o alce do Velho Mundo, chamando as primeiras de grã-bestas (e variantes).

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

  • Nelson Papavero, Universidade de São Paulo (USP), Museu de Zoologia (MZUSP).

    Pesquisador Senior do Conselho Nacional de Desenvolvimento Científico e Tecnológico (CNPq)
    Avenida Nazaré, 481, Ipiranga, CEP 04263-000, São Paulo, SP, Brasil.

References

ACADEMIA REAL DAS SCIENCIAS, 1812. Collecção de noticias para a historia e geografia das nações ultramarinas que vivem nos dominios portuguezes ou lhes são visinhas. Tomo I. Typografia da Academia, Lisboa.

ACUÑA, C. de, 1641. Nuevo descubrimiento del gran Rio de las Amazonas. Por el Padre Christoval de Acuña, Religioso de la Compañía de Iesus, y Calificador de la Suprema General Inquisicion. Al qual fue, y se hizo por orden de su Magestad, el año de 1639. Por la Provincia de Quito en los Reynos del Perú. Al Excellentisimo Señor Conde Duque de Olivares. Imprenta del Reyno, Madrid.

ACUÑA, C. de, 1986. Nuevo descubrimiento del Gran Rio del Amazonas, en el Año 1639, pp. 25-107, in Figueroa, F. de et al., Informes de jesuitas en el Amazonas, 1660-1684. Monumenta Amazonica, Iquitos.

ADAM, L., 1896. Matériaux pour servir à l’établissement d’une grammaire comparée des dialectes de la famille Tupi. J. Maisonneuve, Libraire-Éditeur, Paris [Bibliothèque Linguistique Américaine, Tome XVIII].

AGUILAR, P. de, 1572. Tractado de la cavalleria de la gineta cõpuesto y ordenado, por el Capitã Pedro de Aguilar vezino de Malaga, natural de la ciudad de Antequera. Dirigido à la S. C. R. M. del rey don Philippe nuestro señor, segũdo deste nombre. Acabose de cõponer por el mes de março de 1570. Siendo, el autor, de edad de cinquẽta y cinco años. Contiene diversos avisos y documẽtos, y otras muchas reglas vtiles y necessarias, assi para lo que toca a la doctrina y entrenamiento de los cauallos, como para la perfection y destreza que en esta facultad conuiene q’ tengan, en cosas de paz y de guerra los caualleros. En casa de Hernando Diaz impressor de libros, a costa del auctor, Seuilla.

AHARONI, J., 1930. Die Säugethiere Palestinas. Zeitschrift für Säugeterkunde 5: 327-343.

ALBUQUERQUE, A. de, 1512 (1 de abril). Carta de Affonso de Albuquerqyue a El_rei D. Manuel. Dá cona do estado da armada que deixou na India, quando foi para Malaca; das desordens de Cochim; do desleixo nas fortalezas; das malfeitorias do vigario de Goa; do damno que fazem os boatos da vinda de rumes e de outro governador; pondera a necessidade de segurar a India; pede gente, armas e petrechos de guerra. Como se poderá conservar a amisade dos reis e senhores da India. Inconsiderado auxilio prestado pelo capitão de Goa a Rustalcão. Prividencias de Cormandel para Malaca. Pede mercadorias para negocio e pagamento de soldos. Informa da sucessão do reino de Onor. Contenda com Timoja por haver tomado duas naus de Chaul. Vassallagem offerecida pelo rei das Maldivas. Navios e provimentos que mandou a Malaca; commercio que ali se póde fazer; boas condições d’aquella cidade. Necessidade de proteger os casados de Goa. Presentes do rei de Siam, salvos do naufragio da Flor de la Mar que se enviam para o reino. Remette amostras da moeda que mandou cunhar em Malaca e do ouro da mina de Menencabo. Manda uns mappas da ilha de Goa, de Dio, e de uma ilha do canal de Cambaia, e copia de parte de uma importante carta nautica de um piloto de Java. Inconvenientes do peso novo mandado usar na India, etc. (Corpo hron., parte 1a., maço 11, no. 50), pp. 232-261, in Ramos-Coelho, q. v.

ALBUQUERQUE, A. de, 1513 (4 de dezembro). Carta de Affonso de Albuquerque a El-Rei D. Manuel. Relata as obras que se estão fazendo na armada e para fortificar a cidade de Goa, a maneira favoravel por que recebeu os mercadores, capitães e mestres das naus de Ormuz que ali chegaram. Quaes as obras a que estaa procedendo em Banestarim; como despachou embaixadores ao Sabaio, e aos reis de Cambaya, Narsinga e Vengapur; as obras que fazia em Pangim; o conselho que tomou com os capitães sobre ir tomar Adem e entrar no mar Roxo; os sucessos da viagem; os assaltos áquella cidade; a entrada do dito mar, com muitas noticias d’elle e d’ella; e como voltou á India (Corpo Chron., parte 1a., maço 14, no. 15), pp. 304-339, in Ramos-Coeljo, q. v.

ALBUQUERQUE, A. de, 1557. Commentarios de Afonso Dalboquerque capitão geral & gouernador da India, collegidos por seu filho Afonso Dalboquerque das proprias cartas que elle escreuia ao muyto poderoso Rey dõ Manuel o primeyro deste nome, em cujo tempo gouernou a India. Vam repartidos em quatro partes segũdo os tempos de seus trabalhos. Ioam de Barreyra jmpressor del Rey nosso Senhor, Lixboa. [Outras edições em 1576 e 1774].

ALBUQUERQUE, A. de, 1576. Commentarios do grande Afonso Dalboqverqve, capitam geral qve foy das Indias Orientaes, em tempo do muito poderoso Rey dom Manuel, o primeiro deste nome. Nouamente emendados & acrescentados pelo mesmo auctor, conforme ás informações mais certas que agora teue. Vão repartidos em quatro partes segundo o tempoo dos acontecimentos de seus trabalhos. Ioão de Barreira impressor del Rey nosso senhor, Lisboa.

ALBUQUERQUE, A. de, 1774. Commentarios do grande Afonso Dalboquerque capitão geral que foi das Indias Orientaes em tempo do muito poderoso Rey D. Manuel o primeiro deste nome. Parte III. Na Regia Officina Typographica, Lisboa.

ALDROVANDI, U., 1621. Vlyssis Aldrovandi patricii bononiensis Quadrvpedvm omniū bisvlcorū historia, Joannes Cornelivs Vterverius belga colligere incaepit. Thomas Dempstervs baro a Mvresk scotus perfectè absoluit. Hieronymvs Tambvrinvs in lucem edidit. Ad illustrissimvm, et reverendissimvm D. Paridem Lodroniū comitem archiepiscopum et principem salisbvrgensem sedis apostolicae legatvm natvm. Cum indice copiosissimo. Apud Sebastianum Bonhommium, Bononiae.

ALLEN, J.A., 1914. Mammals collected on the Roosevelt Brazilian expedition, with field notes by Leo Miller. Bulletin of the American Museum of Natural History, New York 35: 559–610.

ALMEIDA, M. B. de, M. SMITH, E. C. de LIMA, M. K. MENDES, M. PIYÃKO, T. V. de AQUINO & A. G. de ANDRADE, 2002. Bichos de cabelo, pp. 455-509, in CUNHA, M. C. da & M. B. de ALMEIDA, orgs., q. v.

ALSTON, C., 1770. Lectures on the materia medica: Containing the natural history of drugs, their virtues and doses: Also directions for the study of the materia medica; and an appendix on the method of prescribing. Published from the manuscript of the late Dr. Charles Alston, Professor of Botany and the Materia Medica in the University of Edinburgh by John Hope, M. D. Professor of Medicine and Botany at the University. In two volumes. Vol. I. Printed for Edward and Charles Dilly, London & A. Kincaid and J. Bell, Edinburgh.

AMBROSINI, B., 1642. Paralipomena accvratissima historiae omnivm animalivm, quae in voluminibus Aldrouandi desiderantur. Bartholomaevs Ambrosinvs in patrio bononiensi Archigymnasio simpl. med. Professor ordinarius, musaei illustriss. senatus bonon. Horti publ. Praefectus summo labore collegit. Marcvs Antonivs Bernia bibliopolae bononienss proprijs sumptibus in lucem edidit. Typis Nicolai Tebaldini, Bononiae.

AMORIM, F. G. de, 1874b. Theatro de Francisco Gomes de Amorim. Socio da Academia real das sciencias de Lisboa. O Cedro Vermelho, Vol. II [Notas e esclarecimentos]. Imprensa Nacional, Lisboa.

AMORETTI, C., 1800. Primo viaggio intorno al globo terracqueo ossia Ragguaglio della navigazione alle Indie Orientali per la via d’Occidente fatta dal cavaliere Antonio Pigafetta, patrizio vicentino, sulla squadra del Capit. Magaglianes negli anni 1519-1522. Ora pubblicato per la prima volta, tratto da un Codice MS. della Biblioteca Ambrosiana di Milano e corredato di note da Carlo Amoretti, dottore del Collegio Ambrosiano. Con un transunto del Trattato di Navigazione dello stesso autore, Nella Stamperia di Giuseppe Galeazzi, Milano.

ANCHIETA, J. de, Pe., S. J., [1560] 1812. Epistola quam plurimarum rervm naturalium, quae S. Vincentii (nunc S. Pauli) provinciam incolunt, sistens descriptionem, pp. 127-178, in Academia Real das Sciencias, 1812, q. v

ANCHIETA, J. de, Pe., 1988. Cartas, informações, fragmentos históricos e sermões. Editora Itatiaia & Editora da Universidade de São Paulo. [A carta de Anchieta de 1560, Epistola quam plurimarum rerum naturalium quae S. Vicentii (nunc S. Pauli) provinciam incolunt sistens descriptionem, traduzida, está às pp. 113-139].

ANDREE, J., 1753. Cases of the epilepsy, hysteric fits, and St. Vitus’s dance, with the process of cure: Inperspersed with practical observations. To which are added cases of the bite of a mad dog, an a method that has been found successful. The second edition. With emendations and additions in the introduction, and some new cases and inspections of dead bodies. By John Andree M. D. Of the College of Physicians in London. Printed for W. Meadows and J. Clarke, London.

ANGUISOLA, A., 1587. Compendivm simplicivm et compositorvm medicamentorum quorum est frequens vsus apud medicos & pharmacopolas, ab Antonio Anguisola Art. & Med. Doctore Comite atq’ Equite Palatini ex peritorum philosophorum & medicorum monumentis collectum; in quo nomina, natura, loca, & integritatis notae simplicium & substitutorun, vnà cum medicamentorum compositorum descriptione, & numero pro vsu idoneo, breuibus, fidissimèq’ explicantur; ad philosophia medicinaeq’ studiosorum gratiam, pharmacopolarum commodum, & vtilitatem publicam editum. His annectitur VNICORNIS celeberrimi quadrupedia historia, antehac a nemine ita diffusè, lucide, & fideliter exarata; cuius occasione omnia cornigera nominatim recensentur, & nonnulla scitu digna, iucunda, & vtilia enarrantur de natura orygis, bisontis, asini indici; rhinocerotis; equi indici; bouis indici; camphure; & bruti, quod vulgo dicitur la gran bestia; rangiferi; semptentrionalis tricornis. Ex Typis Io. Bazachij, Placentiae.

ANÔN., [ca. 1200] 2009. Cantar del mio Cid. Linkgua Ediciones S. L., Barcelona.

ANÔN., [?1483]. Relacion curcunstaciada de lo acaecido en la prision del Rey Chico de Granada, año de 1483, pp. 47-67, in Lafuente y Alcántara, E., org., q.v.

ANÔN., ca. 1526. Le voyage et nauigation, faict par les Espaignols es Isles dez Mollucques. des isles quilz ont trouue audict voyage, des Roys dicelles, de leur gouuernement & maniere de viure, auec plusieurs autres choses. En la Maison de Simon de Colines, libraire iure de luniversite de Paris, Paris.

ANÔN., 1686. Pharmacopaea amstelredamensis, of d’amsterdammer apothek, in welke allerlei medicamenten, zijnde tot Amsterdam in’t gebruik, konstiglijk bereid worden, also ok des selfs krachten en manier van ingeven. Den derden druk naukeurigh oversien. By Jan ten Hoorn, Boekverkoper, t’Amsterdam.

ANÔN., 1730 [Ano da Hégira de 1142]. Tarih-i Hind-i garbi [Descrição da Índia do Oeste]. Ibrahim Mütefferrika, Constantinopla. [Cf. Goodrich, 1968, q. v.].

ANÔN., 1750. Gramatica da Lingua Geral do Brazil. Com hum Diccionario dos vocabulos mais uzuaes para a intelligencia da dita lingua. Pará. Biblioteca da Universidade de Coimbra, MS. 69.

ANÔN., 1753. The new dispensatory: Containing I. The theory and practice of pharmacy. II. A distribution of medicinal simples, according to their virtues and sensible qualities. The description, use, and dose of each article. III. A full translation of the London and Edinburgh Pharmacopoeias; with the use, dose, &c., of the several medicines. IV. Directions for extemporaneous prescription; with a select number of elegant forms. V. A collection of cheap remedies for the use of the poor. The whole interspersed with practicak cautions and observations. Intended as a correction, and improvement of Quincy. Printed for J. Nourse, London.

ANÔN., 1770. Dispensatorium pharmaceuticum austríaco-viennense, in uo hodierna die usualiora medicamenta secundum artis regulas componenda visuntur. Typis Joannis Thomae nobilis de Trattnern, Caes. Reg. Aulae Typographi et Bibliopolae.

ANÔN., [Séc. XVIII] (1). Dicionario da lingua falada por indios do Brasil, contendo no fim varios textos principalmemte os anteriores escritos na mesma lingua. Academia de Ciências de Lisboa, MS cota: MA no. 569.

ANÔN., [Séc. XVIII] (2). Prosodia da lingoa [dos Indios], fólios 2r-84v, in Anôn., [Séc. XVIII] (1), q. v.

ANÔN., 1927f. Anta. Careta, Rio de Janeiro 20 (974): 6.

ANÔN., 1961. Dicionário para estudantes e curiosos do reino animal. Fauna 20 (10): 40-43.

ARAUJO, R. de, 1510 (6 de fevereiro). Carta de um portuguez captivo (provavelmente Ruy de Araujo, feitor de Malaca), escripta, segundo parece, ao gobernador da India, Affonso de Albuquerque, dando muitas noticias d’aquella terra, do seu comercio, forças e navegação; referindo-se á traição que o rei de Malaca lhe fez e a seus companheiros (na expedção de Diego Lopes de Sequeira), e instando para que uma armada mostre o nosso poder n’aquellas parte e os solte (Gaveta 14ª., maço 8, no. 21), pp. 219-225, in Ramos-Coelho, q. v.

ARGOTE DE MOLINA, G., 1575. Discvrso hecho por Gonçalo de Argote y de Molina, sobre la poesía castelana contenida en este libro, fólios 93r-97r, in Juan Manuel [de Castilla], q. v.

ARGOTE DE MOLINA, G., 1588. Nobleza del Andalvzia, Al catolico don Philipe n. s. rey de las Españas de las Dos Sicilias de Hiervsalem de las Indias Orientales i Occidentales arhcidvque de Avstria dvque de Borgoña de Bravante i de Milan cõde de Hapsbvrg de Flandes i de Tirol hiio de Carlos I nieto de Philipe padre de la patria piadoso felice avgvsto i vencedor, Gonçalo Argote de Molina dedico i ofrecio esta historia. Fernando Diaz, Seuilla.

ASSIS, C. F. de, 2000. Ñe’ẽ ryru avañe’ë. Dicionário guarani-português. Edição da Autora, São Paulo.

d’AVITY, P., 1637. Description generale de l’Ameriqve, troisiesme partie dv monde. Avec tovs ses empires, royaumes, estats, et repvbliqves. Où sont deduicts & traictés par ordre leurs noms, assiette, confins, moeurs, richesses, forces, gouuernements, & religion: Ensemble la genealogie des empereurs, roys, & princes souuerains lesquels y ont dominé iusques à nostre temps. Clauvde Sonnivs, Paris.

AYROSA, P. M. da S., 1934. Diccionario portuguez-brasiliano e brasiliano-portuguez. Reimpressão total da edição de 1795, seguida da 2a. parte, até hoje inédita, ordenado e prefaciado por P. M. da S. Ayrosa. Revista do Museu Paulista, São Paulo 18: 17-322.

AYROSA, P. M. da S., 1935. O Caderno da Lingua ou Vocabulario Portuguez-Tupi de Frei João de Arronches, 1739. Notas e commentarios à margem de um manuscripto do sec. XVIII. Imprensa Official do Estado, São Paulo.

AYROSA, P. M. da S., 1937. O caderno da lingua ou vocabulario portuguez-tupi de Frei João de Arronches – 1789 -. Notas e commentarios á margem de um manuscripto do sec. XVIII. Revista do Museu paulista, São Paulo 21: 49-322.

AZARA, F. de, 1802. Apuntamientos para la historia natural de los quadrúpedos del Paragüay y Rio de La Plata. Tomo Primero. Imprenta de la Viuda de Ibarra, Madrid.

BACCI, A., 1587. Le XII. pietre pretiose le qvali per ordine di Dio nella santa legge, adornauano i vestimenti del sommo sacerdote. Aggivntevi il diamante, le margarite, e l’oro, poste da S. Giouanni nell’Apocalipse, in figura della celeste Gierusalemme: Con vn sommario dell’altre pietre pretiose. Discorso dell’alicorno, et delle sve singolarissime virtù. Et della gran bestia detta alce da gli antichi. Di Andrea Bacci medico et filosofo. All’illustriss. et reuerendiss. S. Alessandro Peretti cardinal Mont’Alto. Appresso Giovanni Maryinelli, Roma.

BACCI, A., 1598a. De monocerote sev vnicornv, eivsqve admirandis viribvs et vsu, tractatus, per excelentissimum & clarissimum D. Andreas Baccivm, philosophum, medicum, & ciuem romanum, italica lingua conscriptus, nunc vero publicae vtilitatis gratia. A Wolfgango Gabelchover, artivm et medicinae doctoris, latiné redditus. Cvi ob argvmento ferè similitudinem, accessit alius, de magna bestia, ab antiquis alce, germani Ellend, vocato, eiusq’ vngulae pro epilepsia & consimilibus morbis abigendis, viribus & vsu, libellos ab eodem D. Andrea Baccio italicé conscriptus, & à Wolfg. Gabelchouer in latinam linguam conversus. Imprimebat Marcus Fürsterus, Stutgardiae.

BACCI, A., 1598b. De magna bestia, a nonnvllis alce, germanis Ellend, appelata, eiusq’ occultis proprietatibus, epilepsiae resistentibus. Varijs ítem diuersorum animalium generibus. Tractatus Andreae Baccii, medici et philosophi romani, in itaica lingua conscriptus, nunc verò publicae vtilitatis gratia, in latinum sermonem cinuersus, a Wolfgango Gabelchover, artium & medicinae doctore. Ecudebat Marcus Fürsterus, Stvtgardiae.

BAIÃO, A., 1940. O manuscrito Valentim Fernandes oferecido à Academia por Joaquim Bensade. Leitura e revisão das provas pelo académico titular fundador António Baião. Academia Portuguesa da História, Lisboa.

BARBIER DE MEYNARD, C. & P. de COURTEVILLE, 1869. Maçoudi. Les Prairies d’Or. Texte et traduction par C. Barbier de Meynard et Pavet Courteville. Tome troisième. A l’Imprimerie Royale, Paris.

BARBOSA-RODRIGUES, J., 1881. Lista de arvores, animaes, etc. [Notas a Luccock, 1881, q. v.]. Revista trimensal do Instituto Historico, Geographico e Ethnographico do Brasil, Rio de Janeiro 44 (1): 35-130.

BARBOSA-RODRIGUES, J., 1882. Notas a Luccok sobre a flora e fauna do Brazil. Typ. Universal de H. Laemmert & C., Rio de Janeiro.

BARLAEUS, G., 1647. Gasparis Barlaei Rervm per octennivm in Brasilia et alibi gestarum, sub praefectura illustrissimi Comitis I. Mavritii, Nassoviae, &c Comitis, nunc Vesaliae Gubernatoris & Equitatus Foederatorum Belgii ordd. sub Avriaco Ductoris, Historia. Ex Typographeio Ioannis Blaev, Amstelodami.

BARLAEUS, G., 1660. Gasparis Barlaei Rerum per octennium in Brasilia et alibi gestarum, sub praefectura illustrissimi Comitis I. Mauritii, Nassauiae, etc., Comitis, Historia. Editio secunda. Cui accesserunt Gulielmi Pisonis medici Tractatus 1. De aeribus, aquis & locis in Brasilia. 2. De arundine sccharifera. 3. De melle silvestri. 4. De radice altili Mandihoca. T. Silberling, Clevis.

BARROS, J. de, 1552. Asia de Joam de Barros/ dos fectos que os Portugueses fizeram no descobrimento e conquista dos mares e terras do Oriente [Decada primeira]. Officina de Germão Galharde, Lisboa.

BARROS, J. de, 1628. Decada primeira da Asia de Ioão de Barros dos feitos qve os portvgueses fezerão no descobrimento & conquista dos mares & terras do Oriente. Dirigida ao Senado da Camara desta cidade de Lisboa, Impressa per Iorge Rodriguez, Lisboa.

BARROS, J. de, 1777. Da Asia de João de Barros. Dos feitos, que os Portuguzes fizeram na conquista, e desbravamento das terras, e mares do Oriente. Decada primeira, parte primeira. [Tomo I de] Da Asia de João de Barros e de Diogo de Couto. Nova edição offerecida a sua Magestade D. Maria I. Rainhja Fidelissima. Regia Officina Typographica, Lisboa.

BARROS, J. de, 1778. Da Asia de João de Barros e de Diogo de Couto, Nova edição offerecida a sua Magestade D. Maria I, Rainha Fidelissima. Na Regia Officina Typografica, Lisboa.

BARTHOLIN, T., 1658. Dispensatorium hafniense jussu superiorum à medicis hafniensibus adornatum Thomas Bartholinus publicis juris fecit. Prostat apud Danielem Paulli Regium Bibliopolam, Hafniae.

BARTHOLIN, T., 1662. Th. Bartholini Domus anatomica hafniensis brevissime descripta. Literis Henrici Gödiani, Reg. et Acad. Typogr., sumptibus P. Hauboldi, Hafniae.

BAUTISTA, F., 2005. La composición de la Gran Conquista de Ultramar. Revista de Literatura Medieval 17: 33-70.

BEAUMIER, A., 1860. Roufh el-Kartas. Histoire des souverains du Maghrec (Espagne et Maroc) et Annales de la Ville de Fès. Traduit de l’arabe par A. Beaumier, agent vice-consul de France à Rabat et Salé (Maroc), Chevalier de la Légion d’Honneur, etc. A l’Imprimerie Impériale, Paris.

BEAUSSIER, M., 1887. Dictionnaire pratique arabe-français contenant tous les mots employés dans l‘arabe parlé en Algérie et en Tunisie, ainsi que dans le style épistolaire, les pièces usuelles et les actes judiciaires. Librairie Adolphe Jourdan, Imprimeur-Éditeur, Alger.

BERTONI, A. de W., ca. 1914. Fauna paraguaya: Catálogos sistemáticos de los vertebrados del Paraguay. Establecimiento Gráfico M. Brossa, Asunción.

BIBLIOTECA NACIONAL, 1905. Documentos para a historia da conquista e colonisação da costa de leste-oeste do Brasil. Officina Typographica da Bibliotheca Nacional, Rio de Janeiro.

BLUTEAU, R., Pe., 1712. Vocabulario portuguez, e latino, aulico, anatomico, architectonico, bellico, botanico, brasilico, comico, critico, chimico, dogmatico, dialectico, dendrologico, ecclesiatico, etymologico, economico, florifero, forense, fructifero, geographico, geometrico, gnomonico, hydrographico, homonymico, hierologico, ichthyologico, indico, isagogico, laconico, liturgico, lithologico, medico, musico, meteorologico, nautico, numerico, neoterico, orthographico, optico, ornithologico, poetico, philologico, pharmaceutico, quidditativo, qualitativo, quantitativo, rethorico, rustico, romano, symbolico, synonymico, syllabico, theologico, terapeutico, technologico, uranologico, xenophonico, zoologico, autorizado com exemplos dos melhores escritores portuguezes, e latinos, e offerecido a El Rey de Portugal, D. Joaõ V pelo padre D. Raphael Bluteau, clerigo regular, doutor na Sagrada Theologia, Prègador da Raynha de Inglaterra, Henriqueta Maria de França & Calificador no sagrado Tribunal de Inquisiçaõ de Lisboa, [Vol. 1, A]. No Collegio das Artes da Companhia de Jesu, Coimbra.

BOITEUX, L. A., 1957. Poranduba catarinense. Comissão Catarinense de Folclore, Florianópolis.

BORGES, D., 1498 (28 de setembro). Carta de Diego Borges á rainha D. Leonor, acerca da sua chegada a Çafim, das perurbações que ali houve e do proveito que resultou d’ellas ao serviço de Sua Alteza e do rein, com o triumpho de Cid Abderam sobre seu tio, cujos partidarios determinavam dar a dita cidade e el-rei D Fernando de Castella (corpo Chron., parte 1ª., maço 2, no. 123), pp. 91-95, in Ramos-Coelho, q. v.

BOSWORTH, C. E., E. van DONZEL, B. LEWIS, C. PELLST, DIKKEMA & S. NURIT, orgs., 1986. Encyclopaedia of Islam. New edition prepared by a number of leading orientalists, edited by C. E. Bosworth, E. van Donzel, B. Lewis and Ch. Pellst assisted by F. Th. Dijkema and Mme. S. Nurit under the patronage of thde International Union of Academies. Volume V. KHE-MAHI. E, J. Brill, Leiden.

BRANDÃO, A. F., [1618] 1887. [Dialogo das grandezas do Brasil] Dialogo Quinto. Revista do Instituto Archeologico e Geographico de Pernambuco, Recife 33: 83-120.

BRANDERBURGER, C., 1923. Lendas dos nossos indios. Leituras brasileiras. Prefacio de Afranio Peixoto. Livraria Francisco Alves, Rio de Janeiro.

BRISSON, A. D., 1756. Regnum animale in classes IX distributum. Sive synopsis methodica sistens generalem animalium distributiones in classes IX, & duarum primarum classium, Quadrupedum scilicet & Cetaceorum, particularem divisionem in ordines, sectiones, genera & species, Cum brevi cujusque speciei descriptione, citationibus auctorum de iis tractantium, nominibus eis ab ipsis & nationibus impositis, nominibusque vulgaribus. Cum figuris aeneis. Classis I. Quadrupeda/Le regne animal divisé en IX classes, ou méthode contenant la division generale des Animaux en IX classes, & la division particuliere des deux premieres classes, sçavoir de celle des Quadrupedes & celle des Cetacées, en ordre, sections, genres & espéces. Aux quelles on a joint une courte description de chaque espéce, avec les citations des auteurs qui en ont traité, les noms qu’ils leurs ont donnés, ceux que leurs ont donnés les différentes nations, & les noms vulgaires. Avec figures en taille douce. Classe I. Les quadrupedes. Cl. Jean-Baptiste Bauche, Paris.

BROWN, R., 1896a. The History and Description of Africa and of the notable things therein contained, written by Al-Hassan ibn-Mohammed al-Wezaz al-Fasi, a Moor, baptized as Giovanni Leone, but better known as Leo Africanus. Done into English in the year 1600, by John Pory, and now edited, with an introduction and notes, by Dr. Robert Brown. In three volumes – Vol. II. Printed for the Hakluyt Sociey, London.

BROWN, R., 1896b. The History and Description of Africa and of the notable things therein contained, written by Al-Hassan ibn-Mohammed al-Wezaz al-Fasi, a Moor, baptized as Giovanni Leone, but better known as Leo Africanus. Done into English in the year 1600, by John Pory, and now edited, with an introduction and notes, by Dr. Robert Brown. In three volumes – Vol. III. Printed for the Hakluyt Sociey, London.

BUENO, F. da S., 1998. Vocabulário tupi-guarani português. 6ª edição revista e aumentada. Éfeta Editora, São Paulo.

BURMEISTER, H., 1854. Systematische Uebersicht der Thiere Brasiliens. Welche während einer Reise durch die Provinzen von Rio de Janeiro und Minas geraës gesammelt oder beobachtet wurden. Erster Theil. Säugethiere (Mammalia). Druck und Verlag von Georg Reimer, Berlin.

BURNET, T., 1678. Thesavrvs medicinae practicae, ex prestantissimorum medicorvm observationibus, consiliis, & epistolis, summa diligentia collectus, ordineque alphabetico dispositus, et Daniele Pverario M. D. & in celebri Academia Genevensi philosophoae professore ord. auctus observationibvs selectissimis. Tomvs prior. Sumptinus Joh. Herm. Widerhold, Genevae.

BURRH, F. J., 1590. Hypocrates chymicus seu specimina quinque chimiae hyppocraticae a Francisco Josepho Burrho recognita, et utriusque facultatis medicae professori maximo, Olao Borrichio dedicata. Accessit brevis quaestio de circulationis sanguinis. Typis Petri van den Dyck, Coloniae & Philippi a Vleggaart, Bruxellis.

BURTON, R. F., 1870. Letters from the battle-fields of Paraguay. London.

BURTON, R. F., 2003. Letters from the battle-fields of Paraguay. University Press of the Pacific, Honolulu, Hawaii.

CAMÕES, L., 1572. Os Lvsiadas de Luis de Camoẽs. Em casa de Antonio Gõçalues Impressor, Lisboa.

CARVAJAL, 1545,

CARVALHO, C. T. de, 1969. Dicionário dos mamíferos do Brasil. Fundação Parque Zoológico, São Paulo.

CASIRI, M., 1770. Bibliotheca Arabico-Hispana Escurialensis sive librorum omnium mss. quos arabicè ab auctoribus magnam partem arabo-hispanis compositos Bibliothecae Coenobii Escurialensis complectitur, recensio & explanatio opera & studio Michaelis Casiri Syro-Maronitae, Presbyteri, S. Theologiae Doctoris, Regis à Bibliotheca, linguarumque orientaliun interpretatione: Carolus III. regis opt. max. Auctoritate atque auspiciis edita. Tomus posterior. Antonius Perez de Soto imprimeat, Matriti.

CASTANHEDA, F. L. de, 1552. Ho terceiro liuro da historia do descobrimento & conquista da India, polos Portugueses feito por Fernão lopes de Castanheda. Ioão de Barreira, & Ioão Aluarez empressores delrey na mesma vniuersidade, Coimbra.

CASTI, G., 1802a. Gli animali parlanti. Poema epico. Tomo primo. Della Stamperia di S. Zeno, Milano.

CASTI, G., 1802b. Gli animali parlanti. Poema epico. Tomo secondo. Della Stamperia di S. Zeno, Milano.

CASTI, G., 1802c. Gli animali parlanti. Poema epico. Tomo terzo. Della Stamperia di S. Zeno, Milano.

CASTRO, B. de, 1936. Vocabulario tupy-guarany. (Collectanea dos principaes elementos com que contribuiu a “lingua geral” para a formação das palavras do portuguez-americano). Ariel Editora Limitada, Rio de Janeiro.

CENIVAL, P. de, 1934. Les sources inédites de l’histoire du Maroc publiées par Pierre de Cenival. Première séreie – Dynastie Sa’dienne. Archives et bibliothèques de Portugal. Tome I. Juillet 1486 – Avril 1516. Paul Geuthner, Paris. [Publications de la Section Historique du Maroc].

CHERMONT DE MIRANDA, V., 1906b. Glossário paraense, ou, Collecção de vocabulos peculiares á Amazônia e especialmente á ilha de Marajó. Livraria Maranhense, Pará [= Belém], “1905”.

CHIQUIERI, A., N. PAPAVERO & D. M. TEIXEIRA, 2011. O livro XV (Brasil) do Novus Orbis seu descriptionis Indiae Occidentalis libri XVIII de Joannes de Laet (1633). Transcriççao, tradução e comentários sobre as partes relativas à História Natural. Editora da Universidade Federal Rural do Rio de Janeiro, Seropédica.

CLAUDE D’ABBEVILLE, 1614. Histoire de la Mission des Peres Capvcins en l’Isle de Maragnan et terres circonuoisines ov est traicte des singularitez admirables & des Meurs merueilleuses des Indiens habitants de ce pais. Auec les missiues et aduis qui ont este envoyez de nouueau. Par le R. P. Claude d’Abbeville Predicateur Capucin. Imprimerie de François Hvby, Paris.

CLAUDE D’ABBEVILLE, 1975. História da missão dos padres capuchinhos na Ilha do Maranhão e terras circunvizinhas. [Notas de Rodolfo Garcia]. Editora da Universidade de São Paulo & Livraria Itatiaia Editora, Belo Horizonte.

CLAVIGERO, F. S., 1781. Storia antica del Messico cavata da’ migliori storici spagnuoli, e da’ manoscritti, e dalle pitture antiche degl’Indiani, e corredata di carte geografiche, e di varie figure: E dissertazioni sulla terra, sugli animali, e sugli abitatori del Messico. Opera dell’abate D. Francesco Saverio Clavigero. Tomo IV. Contenente le dissertazioni. Gregorio Biasini, Cesena.

[COLERIDGE, S. C.], 1822. An account of he Abipones, an equestrian people of Paraguay. From the Latin of Martin Dobrizhoffer, eighteen years a missionary in that country. In three volumes. Vol. I. John Murray, London.

CONDE, J. A., 1820. Historia de la dominación de los árabes en España. Sacada de varios manuscritos y memorias arábigas. Imprenta que fue de García, Madrid.

CORDUS, V., 1592. Pharmacorvm omivm, quae in vsv potiss. svnt componendorvm ratio. Vulgo vocant Dispensatorivm sive Antidotarivm, ex optimis avtoribvs tam recentibvs qvam veteribvs collectvm, ac scholiis vtilibvs illvstratvm, in qvibvs imprimis simplicia diligenter explicantvr. Avtore Valerio Cordo. Cum aliis pluribus ad hanc rem pertinentibus, quae sequenti pagina indicantur. Opera et stvdio Colegii Medici inclytae reipvbl. Norimbergensis jam primam multo emendatius ac selectis compositionibus auctius in lucem editum. Apud Christophorum Lochnerum & Johannem Hoffmanum, Norimbergae.

CORDUS, V., 1598. Dispensatorivm pharmacorvm omivm, quae in usu potissimum sunt. Ex optimis auctoribus, tàm recentibus quàm veteribus, collectum, ac scholiis utilibus illustratum, in quibus imprimis simplicia diligenter explicantur. Avtore primo Valerio Cordo. Nunc cum aliis pluribus ad hanc rem pertinentibus, quae frequentibus indicantur. Opera et stvdio Colegii Medici inclitae reipvbl. noribergensis, multo emendatius ac selectis compositionibus auctius, ex secunda editione publicatum. Cum copioso duplici index. Excudebat Paulus Kaufmann, Noribergae.

CORDUS, V., 1627. Valerii Cordi Dispensatorium, sive plarmacorvm conficiendorvm ratio. Cum Petri Covdenbergii, & Matthiae Lobeli scholiis, emendationibus, & auctariis. Accessit hac editione, praeter Gvglielmi Rondeletii de Theriaca tractatum, emendatiorem; & Formvlas selectorvm pharmacorvm, quorum post Val. Cordum vsus passim receptus est, auctiores; alius Fr. Dissaldei eiusdem argumentum Libellus. Ex Officina Ioannis Maire, Lvgdvni Batavorvm.

CORDUS, V., 1666. Dispensatorium pharmacorum omnium, tam gallenicorum, quam chymicorum, quae hodie in usu potiore sunt. Avthore primo Valerio Cordo, nunc verò operâ & studii Collegii Medici inclytae reipublicae norimbergensis emendatius, ac selectis compositionibus auctius redditum, & quartò publicatum. Sumptibus Andreae Endteri & Wolfgangi Juniores Haeredum, Norimbergae.

CORONELLI, V. M., Pe., 1691. Atlante Veneto, nel quale si contiene la descrittione geografica, storica, sacra, profana, e politica degl’imperij, regni, provincie, e stati dell’Universo, loro divisione, e confini, coll’aggiunto di tutti li paesi nuovamente scoperti, accessato di molte tavole geografiche, non più publicate. Opera, e studio del Padre Maestro Coronelli Min. Convent., Cosmografo della Serenissima Republica, e Professore di Geografia nell’Università di Venetia, ad uso dell’Accademia Cosmografica dgli Argonauti. Girolamo Albrizzi, Venetia.

COSTA, J. P. da, 1997. O manuscrito Valentim Fernandes oferecido pelo académico titular fundador Joaquim Bensade, (1859-1952). Leitura paleográfica, notas e índice pelo académico de número José Pereira da Costa. Academia Portuguesa da História, Lisboa.

COUTO, D. do, 1602. Decada qvarta da Asia, dos feitos qve os Portvgveses fizeram na conqvista e descobrimento das terras, & mares do Oriente: em quanto gouernaraõ a India Lopo Vaz de sam Payo, & parte do tempo de Nuno da Cunha. Composta por mandado do muito catholico e inuenciuel Monarcha de Espanha dom Filipe Rey de Portugal o primeiro deste nome. Por Diogo do Covto chronista e guarda mòr da torre do tombo do estado da India. Impresso por Pedro Crasbeeck, Lisboa.

COUTO, D. do, 1612. Decada qvinta da Asia, dos feitos qve os Portvgveses fizeram na conqvista e descobrimento das terras, & mares do Oriente: em quanto gouernaraõ a India Nuno da Cunha, dom Garcia de Noronha, dom Esteuaõ da Gama, dom Garcia de Noronha, dom Esteuaõ da Gams, & Martim Afonso de Sousa.. Composta por mandado do muito catholicos & inuenciueis Monarchas d’Espanha, & Reys de Portugal, dom Felipe de gloriosa memoria, o primeiro deste nome: & de seu filho dom Felipe nosso senhor, o segundo do mesmo nome. Por Diogo do Covto chronista e guarda mòr da torre do tombo do estado da India. Impresso por Pedro Crasbeeck, Lisboa.

COUTO DE MAGALHÃES, A., 1939. Ensaio sobre a fauna brasileira. Secretaria da Agricultura, Indústria e Comércio do Estado de São Paulo, Diretoria de Publicidade Agrícola, São Paulo.

COVARRUBIAS OROZCO, S., 1611. Tesoro de la lengva castellana, o española. Compvesto por el licenciado Don Sebastian de Cobarrubias Orozco, capellan de su Magestad, maestrescula y canonigo de la santa yglesia de Cuenca, y consultor del santo Oficio de la Inquisicion. Dirigido a la Magestad Catolina del Rey Don Felipe III. nuestro señor. Por Luis Sanchez, impressor del Rey N. S., Madrid.

CUDENA [Pedro Cadena de Vilhasanti], 1780. Beschreibung des Portugiesisch Amerika. Ein Spanisches Manuscript in der Wolfenbüttelschen Bibliothek, herausgegeben von Herrn Hofrath Lessing. Mit Anmerkungen und Zusätzen begleitet von Christian Leiste, Rektor der Herzoglichen grossen Schule zu Wolfenbüttel. In der Buchhandlung des Fürst. Waysenhauses, Braunschweig.

CUNHA, A. G. da, org., 1966. Coisas notáveis do Brasil [do Pe. Franciso Soares]. Instituto Nacional do Livro, Ministério da Educação e Cultura, Rio de Janeiro.

CUNHA, A. G. da, 1978. Dicionário histórico das palavras portuguesas de origem tupi. Edições Melhoramento & Instituto Nacional do Livro, Ministério de Educação e Cultura, São Paulo.

CUNHA, M. C. da & M. B. de ALMEIDA, orgs., 2002. Enciclopédia da floresta. O alto Juruá. Práticas e conhecimento das populações. Companhia das Letras, São Paulo.

CUOQ, J. M., 1975. Récueil des sources arabes concernant l’Afrique occidentale du VIIIe. au XVI. siécle. Éditions du Conseil National de la Recherche Scientifique, Paris.

CYPRIANUS, J., 1688. Johannis Cypriani S. Theol.licentiati, & in Academia Lipsiensi professoris physices publici ordinarii Historiae Animalium, a D. Wolfgango Franzio, theologo witebergensi olim scriprae continuatio in commentario & supplemento observationum ex recentiori historia naturali, similitudinum, emblematum, hieroglyphicorum, ad usum oratoriae tum civilis tum ecclesiasticae, accedunt indices necessarii, & inter eos hodego-homileticus in gratiam ministrorum verbi & theologiae studiosorum. Impensis Martini Gabriel. Hübneri, Bibliopolae Dresd., Lipsiae & Francofurti.

DALBY, D. & P. E. H. HAIR, 1966. “Le Langaige du Brésil”: A Tupi vocabulary of the 1540’s. Transactions of the philological Society 65 (1): 42-66.

DALE, S., 1693. Pharmacologia, seu manuductio ad materiam medicam, in qua medicamenta officinalia simplicia, hoc est, mineralia, vegetabilia, animalia earùmque partes in medicina officinis usitata, in methodum naturalem digesta succinte et accurate describuntur, cum notis generum characteristicis, specierum synonymis, differentiis & vicibus. Opus omnibus medicis, philosophis, pharmacopoeis, chirurgis, & pharmacopolis utilissimum. Sumptibus Sam. Smith & Benj. Walford, Societate Regiae Typographorum, Londini.

DALE, S., 1696. Pharmacologia, seu manuductio ad materiam medicam, in qua medicamenta officinalia simplicia, hoc est, mineralia, vegetabilia, animalia earùmque partes in medicina officinis usitata, in methodum naturalem digesta succinte et accurate describuntur, cum notis generum characteristicis, specierum synonymis, differentiis & vicibus. Opus omnibus medicis, philosophis, pharmacopoeis, chirurgis, & pharmacopolis utilissimum. Impensis Hermanni Buaueri, Illustris Gymnasii Typographi, Bremae.

DECKERS, R., 1678. Praxis barbettiana cum notis & observationibus Rederici Deckers, medicinae doctoris, nec non capitum ut & rerum verborumque indice locupletissimo. Adrianum Gaasbequium, Amstelodami.

DENNLER, J. G., 1939. Los nombres indígenas em guarani de los mamíferos de la Argentina y países limítrofes y su importância para la sistemática. Physis, Buenos Aires 16 (48): 225-244.

DENNLER DE LA TOUR, G., 1971. Ursprung der Namen Tapir und Anta. Beitrag zur Etymologie südamerikanischen Tiernamen. Säugetierkund Mitteilungen 20 (1): 144-146.

DÍAZ MADERUELO, R., 1986. G. de Carvajal, P. de Almesto y Alonso de Rojas. La aventura del Amazonas. Historia 16, Información y Revistas, S. A., Madrid.

DOBRIZHOFFER, M., 1784. Historia de Abiponibus equestri, bellicosaque Paraquariae natione locupletata copiosis barbararum gentium, urbium, fluminum, ferarum, amphibiorum, insectorum, serpentium praecipuorum, piscium, avium, arborum, plantarum, aliarumque eiusdem provinciae, proprietatum observationibus, authore Martino Dobrizhoffer presbytero, et per annos duo de viginti Paraquariae missionario. Typis Josephi Nob. de Kurzbek Caes. Reg. Aul. Tipog. et Bibliop., Viennae.

DONNDORFF, J. A., 1793. Handbuch der Thiergeschichte. Nach den besten Quellen und neuesten Beobachtungen, zum gemeinnützigen Gebrauch. Weidemannschen Buchhandlung, Leipzig.

DOOLEY, R. A., 1998. Léxico guaraní, dialeto Mbyá: versão para fins acadêmicos. Com acréscimos do dialeto nhandéva e outros falares do sul do Brasil. Sociedade Internacional de Lingüística, Porto Velho.

DOZY, R. & W. H. ENGELMANN, 1869. Glossaire des mots espagnols et portugais dérivés de l´arabe. Seconde édition revue et très considérablement augmentée, E. J. Brill, Leyde & Maisonneuve et Cie, Paris.

DU CHESNE, J., 1606. Tetras gravissimum totius capitis affectuum; ex doctissimorum medicorum, tum dogmaticorum, tum hermeticorum, assiduis vigiliis & accurata theoriae & praxis observatione elucubrata. Adjectus est in eorundem morborum curatione, praeter vulgarem medendi methodum, ingens selectissimorum medicamentorum spagyricorum numerus: quae magno cum fructu addisci, & administrari possunt.. Typis Pauli Egenolphi, Typogr. Acad., Marpurgi.

DU CHESNE, J., 1617. Jos. Quercetani [forma latinizada de Du Chesne], consil. & medici regii, Tetras gravissimum totius capitis affectuum; ex doctissimorum medicorum, tum dogmaticorum, tum hermeticorum, assiduis vigiliis & accurata theoriae & praxis observatione elucubrata. Adjectus est in eorundem morborum curatione, praeter vulgarem medendi methodum, ingens selectissimorum medicamentorum spagyricorum numerus: quae magno cum fructu addisci, & administrari possunt. Accessit hac tertia editione eivsdem Quercetani, ad brevem Riolani excursum brevis Incursio, olim separatim edita. Typis Pauli Egenolphi, Marpurgi.

ECKART, A., S. J., [Séc. XVIII]. Vocabulario da lingua Brazil. Códice 3143 da Biblioteca Nacional de Portugal, Lisboa.

ENZINA, J. del, 1516. Cancionero de todas la obras de Juan del enzina: con otras cosas nueuamente anãdidas. Jorge Coci, Çaragoça.

FAGNAN, E., 1900. L’Afrique Septentrionale ao XIIe siècle de notre ère. Description extraite du Kitab el-Istibçar et traduite par E. Fagnan. Recueil des Notices et Mémoires de la Société Archélogique du Département de Constantine, Constantine (Algérie) (4) 2 (= vol. 33): xii + pp. 1-229.

FAGNAN, E., 1924. Extraits inédits relatifs au Maghreb (Géographie et Histoire) traduits de l’arabe et annotés par E. Fagnan. Ancienne Maison Bastide-Jourdan, Jules Carbonel Imprimeur-Libraire-Éditeur, Alger.

FALL, Y. K., 1982. L’Afrique à la naissance de la cartographie modern (14ème/15ème siècles): Les cartes majorquines. Éditions Kanthala, Paris.

FARVACQUES, R. de, 1741. Medicina pharmaceutica, of groote algemeene schatkamer der drôgbereidende geneeskonst. Voorzien met naaukeurige aanmerkingen over veele misbruiken in de chemie en medicyne, welke verbetert worden. Door verscheide groote konstlievenden, op verscheide titels stukswyze voorheen dikwils uigegeven, en naderband overzien, in ordre gebragt, vermeerdert en verbetert door den uitmuntenden Heer, Robertus de Farvacques, eerste lyfmedicus van zyn Koninglyke Majesteit, Karel den Tweden. enz. enz. Met een voorreden van den vermaarden Heer, Hieronimus David Gaubius M. D. en professor en de chemie en medicyne te Leiden. Waar by nu gevoegt is een Ontsloten kabinet der simplicia, of enkele drogereyen, door Iohannes Schróder, apotheker te Leiden. Hier is bygevoegt eene naaukerige verhandeling von de Acmelia, een zeer gezegent hulpmiddel voor graveel, steen, en meer andere zwaare ongemakken, door den Heer J. Breinius beschreven, en nu vertaalt. &c. met plaaten. Zynde nu te zamen een vorkomen kabinet van groot belang de geneeskunde, en artzenybereiding: en ook voor particuliere liefhebbery om geleyen en confituuren te maaken. Drie deelen met plaaten en registers. By Isaak Severinus Boekverkoper, Te Leiden.

FELNER, R. J. de L., org., 1858. Lendas da India por Gaspar Correa publicadas de ordem da Classe de Sciencias Moraes, Politicas e Bellas Lettras da Academia Real das Sciencias de Lisboa e sob a direcção de Rodrigo José de Lima Felner, socio effectivo da mesma Academia. Obra subsidiada pelo Governo de Portugal. Livro primeiro. Contendo as acçoens de Vasco da Gama, Pedralvares Cabral, João da Nova, Francisco de Alboquerque, Vicente Sodré, Duarte Pacheco, Lopo Soares, Manuel Telles, D. Francisco d’Almeida. Lenda de 13 annos, desde o primeiro descobrimento da India até o anno de 1510. Tomo I [Parte I]. Na Typographia da Academia Real das Sciencias, Lisboa.

FELNER, R. J. de L., org., 1859. Lendas da India por Gaspar Correa publicadas de ordem da Classe de Sciencias Moraes, Politicas e Bellas Lettras da Academia Real das Sciencias de Lisboa e sob a direcção de Rodrigo José de Lima Felner, socio effectivo da mesma Academia. Obra subsidiada pelo Governo de Portugal. Livro primeiro. Contendo as acçoens de Vasco da Gama, Pedralvares Cabral, João da Nova, Francisco de Alboquerque, Vicente Sodré, Duarte Pacheco, Lopo Soares, Manuel Telles, D. Francisco d’Almeida. Lenda de 13 annos, desde o primeiro descobrimento da India até o anno de 1510. Tomo I - Parte II. Na Typographia da Academia Real das Sciencias, Lisboa.

FELNER, R. J. de L., org., 1860. Lendas da India por Gaspar Correa publicadas de ordem da Classe de Sciencias Moraes, Politicas e Bellas Lettras da Academia Real das Sciencias de Lisboa e sob a direcção de Rodrigo José de Lima Felner, socio effectivo da mesma Academia. Obra subsidiada pelo Governo de Portugal. Livro segundo. Em que se recontão os famosos feitos d’Afonso d’Alboquerque, Lopo Soares, Diogo Lopes de Sequeira, D. Duarte de Menezes, D. Vasco da Gama Visorey, D. Anrique de Menezes. Lenda de 17 annos acabados no anno de 1526. Tomo II [Parte I]. Na Typographia da Academia Real das Sciencias, Lisboa.

FELNER, R. J. de L., org., 1861. Lendas da India por Gaspar Correa publicadas de ordem da Classe de Sciencias Moraes, Politicas e Bellas Lettras da Academia Real das Sciencias de Lisboa e sob a direcção de Rodrigo José de Lima Felner, socio effectivo da mesma Academia. Obra subsidiada pelo Governo de Portugal. Livro segundo. Em que se recontão os famosos feitos d’Afonso d’Alboquerque, Lopo Soares, Diogo Lopes de Sequeira, D. Duarte de Menezes, D. Vasco da Gama Visorey, D. Anrique de Menezes. Lenda de 17 annos acabados no anno de 1526. Tomo II [Parte II]. Na Typographia da Academia Real das Sciencias, Lisboa.

FELNER, R. J. de L., org., 1862. Lendas da India por Gaspar Correa publicadas de ordem da Classe de Sciencias Moraes, Politicas e Bellas Lettras da Academia Real das Sciencias de Lisboa e sob a direcção de Rodrigo José de Lima Felner, socio effectivo da mesma Academia. Obra subsidiada pelo Governo de Portugal. Livro terceiro. Que conta dos feitos de Pero Mascarenhas, e Lopo Vaz de Sampaio, e Nuno da Cunha. Em que se passarão 17 annos. Tomo III [Parte I]. Na Typographia da Academia Real das Sciencias, Lisboa.

FELNER, R. J. de L., org., 1863. Lendas da India por Gaspar Correa publicadas de ordem da Classe de Sciencias Moraes, Politicas e Bellas Lettras da Academia Real das Sciencias de Lisboa e sob a direcção de Rodrigo José de Lima Felner, socio effectivo da mesma Academia. Obra subsidiada pelo Governo de Portugal. Livro terceiro. Que conta dos feitos de Pero Mascarenhas, e Lopo Vaz de Sampaio, e Nuno da Cunha. Em que se passarão 17 annos. Tomo III – Parte II. Na Typographia da Academia Real das Sciencias, Lisboa.

FELNER, R. J. de L., org., 1864. Lendas da India por Gaspar Correa publicadas de ordem da Classe de Sciencias Moraes, Politicas e Bellas Lettras da Academia Real das Sciencias de Lisboa e sob a direcção de Rodrigo José de Lima Felner, socio effectivo da mesma Academia. Obra subsidiada pelo Governo de Portugal. Livro quarto. A quarta parte da cronica dos feytos que se passarão na India do ano de 1538 até o ano de 1550, em que residirão seis gouernadores (D. Gracia de Noronha, D. Esteuão da Gama, Martim Afonso de Sousa, D. João de Castro, Gracia de Sá, e Jorge Cabral). Tomo IV. Na Typographia da Academia Real das Sciencias, Lisboa.

FENZL, J. A., 1834. Conspectus animalium medicinalium. Dissertatio inauguralis medica physiographica-pharmacologica quam consensu et auctoritate illustrissimi ac magnifici domini praesidis et directoris perillustris et spectabilis domini decani nec non clarissimorum ac celeberrimorum d.d. professorum pro doctoris medicinae laurea summisque in medicina honoribus ac privilegiis rite obtinendis in antiquissima ac celeberrima Caes. Reg. Universitate Patavina publicae eruditorum disquisitioni submittit Josephus Gustavus Fenzl bohemus tuschkoviensis. Ex Officina Sociorum Titulo Minerva, Patavii.

FERNANDEZ PUERTAS, A., 1994. Sobre los relieves en la predela del retablo de la Capilla Real de Granada. Anales de la Historia del Arte, Madrid 4: 373-384.

FERRAND, G., 1925. Le Tuḥfat el-Albāb de Abū Ḥāmid al Andalusī al-Ġarnāṭī, édité d’après les MSS 2167, 2168, 2170 de la Bibliothèque Nationale et le manuscrit d’Alher, Journal Asiatique. Recueil de Mémoires et de Notices relstifs aux ètudes Orientales publié par la Société Asiatique, Paris 207: 1-148, 193-304, 8 pls.

FERREIRA, A. B. de H., 1999. Aurélio Século XXI. O dicionário da língua portuguesa (4a. impressão). Editora Nova Fronteira, São Paulo.

FERREIRA, A. R., 1790. Observaçõens geráes, e particulares, sobre a classe dos mammaes observados nos territorios dos trez rios, das Amazonas, Negro, e da Madeira: Com as descripções circunstanciadas, que, de quazi todos elles, derão os antigos, e modernos naturalistas, e principalmente, com a dos Tapuyas. Códice 21.1.11 da Biblioteca Nacional, Rio de Janeiro. [Transcrito, com ortografia moderna, em Ferreira (A. R.), 1972a: 67-204].

FERREIRA, A. R., 1972a. Viagem filosófica pelas Capitanias do Grão-Pará, Rio Negro, Mato Grosso e Cuiabá - Memórias - Zoologia - Botânica. [Transcrição e notas por José Cândido de Melo Carvalho]. Conselho Federal de Cultura, Rio de Janeiro.

FERREIRA, J. de S., Pe., 1695. Noticiario maranhense, descripção do Estado do Maranhão, suas contendas, e peregrinas circunstancias. MS, Rio de Janeiro [cf. Cunha, 1978: 31].

FERREIRA, J. de S., Pe., 1894. America abbreviada. Suas noticias e de seus naturaes, e em particular do Maranhão, títulos, contendas e instrucções a sua conservação e aumento mui uteis. Pelo Padre João de Souza Ferreira, presbitero da ordem de São Pedro. Natural da villa de Basto. [1693]. Revista trimensal do Instituto historico e geographico brasileiro, Rio de Janeiro 57 (1): 5-145. [O MS original está na Biblioteca Pública de Évora; cf. Rivara, 1850: 26].

FERREIRA, J. de S., Pe., 1918. Noticiario maranhense. Descripção do Estado do Maranhão, em que tempo se descobriu o estado, por quem, que governadores o têm governado, como está, suas riquezas e noticias que de presente temos com muitas mais que não se conhecem, e como se pode aumentar, e sua capacidade; donde vierão os moradores Indios deste Estado, e outras peregrinas circumstancias [1685]. Revista do Instituto historico e geográfico brasileiro, Rio de Janeiro 81: 289-352. [O MS original está na Biblioteca Pública de Évora; cf. Rivara, 1850: 27, que comenta: “Tudo isto não é mais do que os Capitulos 3º, 4º e 5º da America Abbreviada”].

FERREIRA DE VASCONCELLOS, J., 1555. Comedia Eufrosina. Ao Principe nosso senhor. Ioã de Barreyra empressor da vniuesidade, Coimbra.

FERREIRA DE VASCONCELLOS, J., 1560. Comedia Eufrosina. De nouo reuista, & em partes acrecẽtada.. Ioã de Barreyra Impressor da Vniuesidade, Coimbra.

FERREIRA DE VASCONCELLOS, J., 15786. Comedia Eufrosina. De Iorge Ferreira de Vasconcellos. Nouamente impressa, & emmendada por Francisco Roiz Lobo. Terceira ediçam fielmente copiada por Bento Iozé de Sovsa Farinha Professor Regio de Filozofia, e Socio da Academia Real das Sciencias de Lisboa. Na Offic. da Academia Real das Sciencias, Lisboa.

FISCHER, J. B., 1829. Synopsis mammalium. J. G. Cotta, Stuttgardtiae.

FISHER, J., N. SIMON & J. VINCENT, 1969. Wildlife in danger. Viking Press, Studio Book, New York.

FLEMING, B., 1983. Lamt, pp. 651-652, in Bosworth, C. E., E. van Donzel, B, Lewis & C. Pellat, eds., The encyclopaedia of Islam. New edition. Prepared by a number of leading orientalists. Volume V. Fascicules 89-90. Lala Meḥmed Pasha- Liṣṣ. E. J. Brill, Leiden.

FONSECA, F da, 1940. Protozoarios parasitos. IV. Protozoarios novos de tapirideos. Memorias do Instituto Oswaldo Cruz, Rio de Janeiro 14: 43-49.

FORSTER, E. S. & E. H. HEFFNER, 1954. Lucius Junius Moderatus Columella On Agriculre. With a recension of the text and an English translation, In three volumes. II. Res Rustica V-IX. William Heinemann Ltd., London & Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts.

FOULCHÉ-DELBOSC, R., 1902a. Comedia de Calisto & Melibea (Burgos, 1499). Reimpresión publicada por R. Foulché-Delbosc. L’Avenç, Barcelona & Librería de M. Murillo, Madrid.

FOULCHÉ-DELBOSC, R., 1902b. Observations sur la Célestine. Revue Hispanique, Paris 9: 171-199.

FRANÇA, E. F., 1859. Chrestomatia da lingua brazilica. F. A. Brockhaus, Livreiro de S. M. o Imperador do Brazil, Leipzig. [Bibliotheca Brasilienze [sic]. Vol. III; Bibliotheca Linguistica. Vol. II].

FRANK, J., 1821. Praxeos medicae vniversae praecepta. Partis secvndae volvmen primvm, sectio secvnda, continens doctrinam de morbis colvmnae vertebralis, singvlorvm nervorvm aliisqve ex variis systematis nervosi partibvs ortvm habentibvs nec non ocvlorvm, avrivm, narivm et cavitatvm nasalivm. Svmptibvs Bibliopolii Kuehniani, Lipsiae.

FRANK, J., 1841. Praxeos medicae vniversae praecepta. Partis secvndae editio altera emendata et avcta. Volvminis primi sectio secvnda, fascicvlvs prior continens doctrinam de morbis colvmnae vertebralis, singvlorvm nervorvm aliisqve ex variis systematis nervosi partibvs ortvm habentibvs. Svmptibvs Bibliopolii Kueniani, Lipsiae.

FREIRE, L., 1954. Grande e novíssimo dicionário da língua portuguesa. 2ª. edição, 5 vols. Livraria José Olympio Editora, Rio de Janeiro.

FULLER, T., 1790. Pharmacopoeia extemporanea sive prescriptorum chilias, in qua remediorum elegantium, & efficacium paradigmata, ad omnes fere medendi intentiones accommodata, candide proponuntur; cum viribus operandi, ratione, dosibus et indicibus adnexis. Per Thomam Fuller m. phys. Editio nova emendatior, cui adduntur tabula smaragdina Philippi Fraundorffer, Thesaurus Ludovicianus, ac Enchiridion Medicum Practicum Josephi Jacksonii. Apud Josephum Orlandelli, Venetiis.

GALLARDO, B. J., M. R, ZARCO DEL VALLE & J. SANCHO RAYON, orgs., 1866. Ensayo de una biblioteca española de libros rareos y curiosos. Tomo segundo. Imprenta y Estereotipia de M. Rivadeneyra, Impresor del Depósito de la Guerra, Madrid.

GÂNDAVO, P. de M. de, ca. 1571a. Tractado da prouinçia do Brasil no qual se contem a informaçaõ das cousas que ha na terra, assi das capitanias e fazendas dos moradores que viuem pella costa, E doutras particullaridades que aqui se cõtam: como tambẽ da condiçaõ e bestiaes custumes dos Indios da terra, E doutras estranhezas de bichos q’ ha nestas partes, offerecido a muito Alta e serenissima Sõra Dona Catherina Rainha de Portugal Snõra nossa. Visto e approuado pellos deputados da Sancta inquisição.MS no. 2026 (cópia, do início do século XVI) da coleção Sloaniana, British Museum, Londres. [Reproduzido fac-similarmente por Pereira Filho, 1965, q. v.].

GÂNDAVO, P. de M. de, ca. 1571b. Tractado da terra do Brasil no qual se cõtem a informação das cousas que ha nestas partes feito por Po de magalhaẽs. MS F. G. 552 (cópia do início do século XVII) na Biblioteca Nacional de Postugal, Lisboa (disponível na internet).

GARCIA, R., 1923. Glossario das palavras e frases da lingua tupi., contidas na “Histoire de la mission des pères capucins em l‘isle de Maragnan et terres circonvoisines”do Padre Claude d’Abbéville. Revista do Instituto histórico e geográfico do Brasil 94 (128): 5-100.

GATO, N., 1511 (3 de janeiro). Carta de Nuno Gato dando conta a El-Rei D. Manuel do cerco que os mouros puzeram a Çafim. Dos fidalgos que occuparam as estancias, e do numero dos inimigos (Gaveta 20, maço 1, no. 41), pp. 228-232, in Ramos-Coelho, q. v.

GATTI, C., 1985. Enciclopedia Guarani-Castellano de ciencias naturales y conocimientos paraguayos. Arte Nuevo Editores, Asunción.

GAYANGOS, P. de, 1840. The history of the Mohammedan dynasties in Spain; extracted friom the Naftu-t-tíb min ghosni-l-Andalusi-r´rattíb wa táríkh lisánu-d-dín ibni-l-Khattíb, by Ahmed ibn Mohammed al-Makkarí, a native of Telemsán. Translated from the copies in the library of the Bitish Museum, and illustrated with critical notes on the history, geography, and antiquities of Spain, by Pascual de Gayangos, Member of the Oriental Translation Committee, and late Professor of Arabc in the Atheneum of Madrid. In two volumes. Vol 1. Printed for the Oriental Translation Fund of Great Britain and Ireland, London.

GAYANGOS, P. de, 1843. The history of the Mohammedan dynasties in Spain; extracted friom the Naftu-t-tíb min ghosni-l-Andalusi-r´rattíb wa táríkh lisánu-d-dín ibni-l-Khattíb, by Ahmed ibn Mohammed al-Makkarí, a native of Telemsán. Translated from the copies in the library of the Bitish Museum, and illustrated with critical notes on the history, geography, and antiquities of Spain, by Pascual de Gayangos, Member of the Oriental Translation Committee, and late Professor of Arabc in the Atheneum of Madrid. In two volumes. Vol 1I. Printed for the Oriental Translation Fund of Great Britain and Ireland, London.

GENATH, J. J., 1618. Decas I. Dispvtationvm Medicarvm select. Nobilissimas & utilissimas materias continentium; in gratiam plurimorum artis Asclepiades studiosorum, oretenus & scriptis saepissimè tale quid à me desiderantium, nunc de novo recusarum per Ioh. Iacobum Genathium, Acad. Basil. Typographum. Indicem Disputationum sequens montrabis pagella. Basileae.

GESNER, C., 1551. Conradi Gesneri medici tigurini Historiae Animalium lib. I de Quadrupedibus uiuiparis. Opvs philosophis, medicis, grammaticis, philologis, poëtis, & omnibus rerum linguarumq’ uariarum studiosis, utilissimum simul iucundissimumq’ futurum. Apvd Christ. Froschovervm, Tigvri.

GOCKEL, E., 1683. Consiliorum et observationum medicinalium decades sex. Collectae, & per experientiam comprobatae ab Eberhardo Gockelio. Impensis Theophili Göbelii, Bibliopol., Typis Joh, Jabobi Schhönighii, Augustae Vindelicorum.

GOEBEL, S., 1595. Historia sev brevis descriptio animalis alcis qvod vvlgo vocant Gran bestia, deque illius partium facultatibus, in literatorum & praesertim occultae naturae indagatorum gratiam, edita. Per Severinvm Goebelivn Severini f. Borvssvm. Apud Ioannem de Albertis, Venetiis.

GOEJE, M. J. de, 1885. Bibliotheca geographorum arabicorum. Pars quinta. Compendium libri Kitâb al-Boldân auctore Ibn al´Fakîh al-Hamadhânî. E. J. Brill, Lugduni Batavorum. [Texto árabe].

GOEJE, M. J. de, 1892. Bibliotheca geopgaphorum arabicorum. Pars septima. Kitâb al-‘Aclâk an-Nafîsa VII auctore Abû Ali Ahmed ibn Omar ibn Rosteh et Kitâb-al-Boldân auctore Ahmed ibn abî Jakùb ibn Wâdhih al-Kâfrib al-Jakûbî. Edit. secunda. E. J. Brill, Lugduni Batavorum. [Texto árabe].

GOELDI, E. A., 1893. Os mammiferos do Brasil. Livraria Classica de Alves & Cia., Rio de Janeiro. [Monographias Brasileiras I].

GOES, D. de, 1566. Chronica do felicissimo Rei Dom Emavuel, composta per Damiam de Goes, dividida em qvatro partes, das quaes esta he ha primeira [inclui também as partes segunda, terceira e quarta]. Em Casa de Françisco correa, impressor do serenissimo Cardeal Infante, Lisboa.

GONÇALVES DIAS, A., 1858. Diccionario da Lingua Tupy, chamada lingua geral dos indigenas do Brazil. F. A. Brockhaus, Lipsia [=Leipzig].

GOODRICH, T. D., 1968. Sixteenth century Ottoman Americana. Or a study of Tarih-i Hind-i garbi. Doctoral Thesis, Comumbia University, New York.

GRAY, J. E., 1857. Description of a new species of antelope (Oryx beatrix) from Bombay?, lately living in the menagerie of the Society. Proceedings of the Zoological Sociey of London 25: 157-158, pl. LV.

GRAY, S. F., 1818. A supllement to the pharmacopoeias; including, not only the drugs and compounds which are used by professional or private practitioners of medicine; but also those which are sold by chemists, druggists, and herbalists, for other purposes; together with a collection of the most usual medical formulae; an explanation of the contractions used by physicians and druggists; the medical arrangement of the articles of the London pharmacopoeia, with their doses, at one view; a similar list of the indigenous plants of the British Islands, which are capable of being used in medicine; and also a very copious index, English and Latin. Of the varous names by which the articles have been known at different periods. Printed for Thomas and George Underwood, London.

GROOMBRIDGE, B., org., 1993. 1994 IUCN red list of threatened animals. International Union for the Conservation of Nature. Gland, Switzerland.

GROSSINGER, J. B., 1793. Universa historia physica regni Hungariae secundum tria regna naturae digesta. Tomus I. Regno animalis. Pars I. Zoologia, sive historia quadrupedum. Sumptibus & Typis Simonis Petri Weber, Posonii & Comaromii.

GUASCH, A., S. J., 1961. Diccionario Castellano-Guaraní y Guaraní-Castellano. Sintáctico, freaseológico, ideológico. Cuarta edición, renovada y acrecentada. Ediciones Loyola, Cristo Rey [Asunción, Paraguay], Sevilla.

GUENTHER, K., 1931. A naturalist in Brazil. The record of a year’s observation of her flora, her fauna, and her people. Translated by Bernard Miall. Houghton Miffling Company, Boston and New York.

GUERREIRO, F., S. J., 1609. Relaçam annal das covsas qve fezeram os Padres da Companhia de Iesvs nas partes da India Oriental, & em algũas outras da conquista deste reyno no anno de 606. & 607. & do processo da conuersaõ, & Christandade daquellas partes. Tirada das cartas dos mesmos padres que de là vierão: Pelo padre Fernão Guerreiro da Companhia de Iesv natural de Almodouar de Portugal. Vai dividida em quatro liuros: O primeiro da Prouincia de Iapão, & China. O segundo da Prouincia do Sul. O terceiro da Prouincia do Norte. O quarto de Guiné, & Brasil. Pedro Crasbeeck, Lisboa.

GUMILLA, J., S. J., 1741. El Orinoco ilustrado, Historia natural, civil, y geographica, de este gran rio, y de sus caudalosas vertientes: Govierno, usos, y costumbres de los indios sus habitadores, com nuevas, y utiles noticias de animales, arboles, frutos, aceytes, resinas, yervas, y raíces medicinales: Y sobre todo, se hallarán conversiones muy singulares à nuestra Santa Fé, y casos de mucha edificacion. Escrita por el P. Joseph Gumilla, de la Compañia de Jesus, misionero, y superior de las misiones del Orinoco, Meta, y Casanare, calificador, y consultor del Santo Tribunal de la Inquisicion de Cartagena de Indias, y examinador synodal del mismo obispado, provincial que fue de su provincia del Nuevo Reyno de Granada, y actual procurador à entrambas curias, por sus dichas misiones, y provincia. Manuel Fernandez, Impressor de la Reverenda Camara Apostolica, em su Imprenta, y Libreria, Madrid.

HADJ-SADOK, M., 1949. Ibn Khurradâdhbih, Ibn al-Faqîh al-Hamadhânî et Ibn Rustih. Description du Maghreb et de l'Europe au III = IX siècle, extraits du “Kitâb al-Masâlik wa'l-Mamâlik”, du “"Kitâb al-Buldân” et du “"Kitâb al-A'lâq an-nafîsa”. Texte arabe et traduction française avec un avant-propos, des notes et deux index par Hadj-Sadok, Mahammed, Professeur agregé au Lycé d’Alger. Editions Carbonel, Imp. La Typo-Litho & J. Carbonel, Argel.

HADJ-SADOK, 1968. Kitāb al-Ğarāfiyya. Mappemonde du calife al-Ma’mūn reproduite par Fazārī (IIIe/IXe s.) rééditée et commentée par Zuhrī (VIe/XIIe s.). Texte arabe établi avec introduction en français (résumée en arabe). [Institut Français de Damas] Bulletin d’Études Orientales, Damas 21: 7-312.

HALLER, A. von, 1788. Bibliotheca medicinae practicae qua scripta ad partem medicinae practicam facientia a rerum initius recensitur auctore Alberto von Haller. Ex eius schedis restituit, auxit et edidit Joachim Diterich Brandis M. D. Medicus hildesiensis, Tomus IV. Ab anno 1626 ad a. 1707. Apud Em. Halles, Bernae & Apud Joh. Schweighauser, Basileae.

HALTENORTH, T. & H. DILLER, 1980. A field guide to the mammals of Africa, including Madagascar. William Collins Sons & Co., Ltd., London.

HARRIS, W., 1683. Pharmacologia anti-empirica: Or a rational discourse of remedies both chymical and galenical. Wherein chymistry is impartially represented, the goodness of natural remedies vindicated, and the most celebrated preparations of art proved uncapable of curing diseases without a judicious and methodical administration. Together with some remarks on the causes and cure of the gout, the universal use of the cortex, or Jesuits powder, and the most notorious impostures of divers empiricks and mountebanks. Printed for Richard Chiswell, London.

HEINS, U., 1681. D. O. M. A. Dissertatio historico-zoologica de alce, quam in illustri salana praeside M. Uldarico Heinsio, curono, ampliss. Facult. Philos, ajuncto, eruditorum publicae censurae offert Pantaleon Lentnerusm olav. Silesius, A. P. S. M.DC.LXXXI, d. October. Imprimebat Joh. Jacob. Beuhofer, Jenae.

HELMONT, J. B. van, 1707. Johannis Baptistae van Helmnt, toparchae in Merode, Royenburg &c. Opera omnia, novissima hac editione ab innumeris mendis repurgata, indice rerum av verborum locupletiori instructa, una cum introductione atque clavi Michaelis Bernhardi Valentini, haereditarii in Dishrot. Ex Bibliopolio hafniensi Hieronymi Christiani Paulli, Hafniae.

HENRY, N. E. & G. GUIBOURT, 1830. Farmacopéa razonada, ó tratado de farmacia práctico y teórico. Traducido al castellano con notas y adiciones por el dr. Don Manuel Jimenez. Tomo I. Imprenta de los Hijos de Doña Catalina Piñuela, Madrid.

HERNANDEZ DE GREGORIO, 1803. Diccionario elemental de farmacia, botanica y materia medica, aplicaciones de los fundamentos de la química moderna á la farmacia en todos sus ranos, aumentado con una nomenclatura moderna muy abundante, y una tabla de materias muy completa, arregladas á la tercera edicion añadida de la Farmacopea Española. Segunda edicion con láminas. Tomo primero. En la Imprenta Real, Madrid.

HERRERA, A. de, 1622. Novus Orbis, sive Descriptio Indiae Occidentalis, Auctore Antonio de Herrera, Supremo Castellae & Indiarum authoritate Philippi III. Hispaniarum Regis Historiographo. Metophraste C. Barlaeo. Accesserunt & aliorum Indiae Occidentalis descriptiones, & navigationes nuperae Australios Jacobi le Maire Historia, uti & navigationum omnium per Fretum Magellanicum succinta narratio. Michaelum Colinivm Bibliopolam, Amstelodami.

HERSHKOWITZ, P., 1987. A history of the Recent mammalogy of the Neotropical Region from 1492 to 1850. Fieldiana, Zool. (n. S.) 39: 11-98.

HOFFMANN, F., 1739. Friderici Hoffmanni consiliarii regis intimi, archiatri, academiae et ordinis medicae senioris Opuscula pathologico-practica seu dissertationes selectiores antea diversis temporibus editae, nunc revisa & auctiores. Accedit ejusdem auctoris Medicus politicus. Cum indice rerum praecipuarum. Ex Typographia Baleroniana, Venetiis.

HOFFMANN, J. M., 1719. Obzservatio XXVIII. Spasmus musculi psoas et illiaci interni dextri dolorificus praenuncius arthritidis, pp. 297-299, in Academiae Caesareo-Leopoldinae Carolinae Natvrae Cvriosorvm, Ephemerides sive observationvm medico-physicarvm a celeberrimis viris tum medicis, tum aliis eruditis in Germania et extra eam communicatarum Centuria VII. et VIII. Cum appendice. Sumptibus Academiae, Litteris Melchioris Gottofredi Heinii, Noribergae.

HOPKINS, J. F. P. & N. LEVTZION, coords., 2000. Corpus of early Arabic sources for West African history. Translated by J. F. P. Hopkins. Cambridge University Press, Cambridge [ Fontes Historiae Africanae, Series Arabica IV].

HORST, J. D., 1651. Pharmacopoeia catholica specialis post Renodaevm et Quercetanvm, aliosqve hviuvs generis doctores celebres adornata, rarissimisque experimentis spargyricis, compositionibus medicamentorum selectissimis, morborumque appropriates remediis adaucta curá Ioan. Danidelis Horstii. Tomvs secvndvs. Impensìs Ioannis Godofrcdi Schönvvetteri, Francofurti ad Moenum.

HOUAISS, A., M. de S. VILLAR & F. M. de M. FRANCO, 2001. Dicionário Houaiss da língua portuguesa. Objetiva, Rio de Janeiro.

IBN ‘ABD AL-HAKAM [‘ABD AR-RAH’MAN B. ‘ABD ALLAH B. ‘ABD AL-H’AKAM], 1948. Conquête de l’Afrique du Nord et de l’Espagne (Futûh wa’l-Andalus), Bibliothèque arabe-française II. Texte arabe et traduction française avec une introduction, des notes e trois index, par Albert Gateau. 2e. édition revue et augmentée. Éditions Carbonel, Alger.

IHERING, H. von, 1894. Os mammiferos de S. Paulo. Catalogo organizado pelo Dr. H. von Ihering Director do Museu Paulista. Typ. Do ‘Diario Official’, São Paulo.

IHERING, R. von, 1932. Diccionario dos animaes do Brasil. Boletim de Agricultura, São Paulo 33: 197-264.

IHERING, R. von, 1938a. Diccionario dos animaes do Brasil. Boletim de Agricultura, São Paulo 39: 193-336.

IHERING, R. von, 1940. Dicionário dos animais do Brasil. Secretaria da Agricultura, Indústria e Comércio do Estado de São Paulo, Diretoria de Publicidade Agrícola, São Paulo.

INSTITUT ROYAL DE FRANCE, org., 1831. Notices et extraits des manucrits de la Bibliothèque du Roi et autres bibliothèques. Faisant suite aux notices et extraits lus au comité établi dans l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres. Tome douzième [Première partie]. Imprimerie Royale, Paris.

INSTITUTO DO CEARÁ, 1967. Três documentos do Ceará Colonial. Com introdução, notas e comentários de Thomaz Pompeu Sobrinho. Imprensa Oficial, Fortaleza.

JAUBERT, P. A., 1836. Géographie d´Édrisi, Vol. I, in Récueil de voyages et de mémoires, publié par la Société de Géographie, Vol. V. Paris.

JIMENEZ, M., 1826. Nomenclatura farmacéutica y sinonimia general de farmácia y de materia médica. Imprenta de los hijos de D.a Catalina Piñuela, Madrid.

JIMENEZ, M., 1838. Tratado de materia farmacéutica. Imprenta de D. N. Sanchiz, Madrid.

JOHNSON, W., 1652. Lexicon chymicum. Cum obscuriorum verborum, et rerum hermeticarum, tum phrasium paracelsicarum, in scriptis ejus: Et aliorum chymicorum, passim occurrentium, planam explicationem continens. Per Gulielmum Johnsonum chymicum. Excudebat G. D. impensis Gulielmi Nealand, Londini.

JONSTONUS, J., 1652. Historiae naturalis de quadrupetibus [sic] libri cum aeneis figuris. Heredium Nath. Meriani, Francofurti ad Moenum.

JOURDAN, A. J. L., 1829. Farmacopea universal, ó reunion comparativa de las farmacopeas de Amsterdam, Amberes, Dublin, Edimburgo, Ferrara. Ginebra, Lóndres, Oldemburgo, Wurzburgo; americana, austriaca, bátava, bélgica, danesa, española, finlándica, francesa, hannoveriana, polaca, portuguesa, prusiana, rusa, sajona, sueca e wurtemburgesa; de los recetarios de Brunswik, Fulda, Hesse, Lipa y Palatinado; de las farmacopeas militares de Dinamarca, de Francia, de Prusia y de Wurzburgo; de la farmacopea de pobres de Hamburgo; de los formularios y farmacopeas de Augustin, Bories, Brera, Brignatelli, Cadet de Gassicourt, Cox, Ellis, Hufeland, Magendie, Piderit, Pierquin, Ratier, Sainte-Marie, Saunders, Spielmann, Swediaur y van Mons. Obra que contiene los caracteres esenciales y sinonimia de todas las sustancias citadas en dichas obras, con la indicacion de las que han adoptado cada preparacion, los diversos procedimientos recomendados para egecutarlas, variantes que presentan en los diferentes formularios, nombres oficiales con que se las designan en los diversos paises, y dósis á que se administran. Por A. J. L. Jourdan, doctor em medicna, Caballero de la Legion de Honor, &c. &c. &c. Traducida al castellano po Don Juan Gualberto Avilés, médico de la Real Inclusa y Colegio de la Paz de esta Corte, y del Hospital de Convalecencia de la misma, y Don Justo Aceñero, profesor de medicina en esta Corte. Tomo II. Imprenta que fue de Fuentenebro, Madrid.

JUAN MANUEL [de Castilla], 1575. El Conde Lvcanor. Compuesto por el excelentissimo principe don Iuan Manuel, hijo del Infante don Manuel, y nieto del sancto rey don Fernando. Dirigido por Gonçalo de Argote de Molina, al muy illustre señor don Pedro Manvel gentil hombre de la Camara de su Magestad, y de su Consejo. En casa de Hernando Diaz, Seuilla.

JULIAN, A., 1787. La perla de la America, Provincia de Santa Marta, reconocida,, observada, y expuesta en discursos historicos por el sacerdote Don Antonio Julian, á mayor bien de la Católica Monarquia, fomento del comercio de España, y de todo el Nuevo Reyno de Granada, é incremento de la Christiana Religion entre las naciones barbaras, que subsisten todavia rebeldes em la Provincia. Por Don Antonio de Sancha, Madrid.

JUYNBOLL, T. G. J., 1861. Specimen e literis orientalibus, exhibens Kitābo’l-Boldān, sive Librum Regionum, auctore Ahmed ‘Ibn Abi Ja’qūb, noto nomine Al-Ja’qūbīi. E. J. Brill, Lugduni-Batavorum.

KER, W. A. A., 1920. Martial Epigrams. With and English translatuon. In two volumes. II. William Heinemann, London & G. P. Putnam’s Sons, New York.

KRAUSMAN, P. R. & A. L. CASEY, 2007. Addax nasomaculatus. [American Society of Mammalogists] Mammalian species 807: 1-4.

LABORIE, J. C. & F. LESTRINGANT, orgs., 2006. Histoire d’André Thevet Angoumoisin, Cosmographe du Roy, de deux voyages par luy faits aux Indes Australes, et Occidentales. Librairie Droz, Genève.

LAET, J. de, 1633. Novus Orbis seu Descriptionis Indiae Occidentalis libri XVIII. Authore Ioanne de Laet antuerp. Novis tabulis geographicis et variis animantium, plantarum fructuumque iconibus illustravit. Elzeviers, Leyden.

LAFUENTE Y ALCÁNTARA, E., 1868. Relaciones de algunos sucesos de los últimos tiempos del Reino de Granada. Sociedad de Biblióflos Españoles, Madrid.

LANG, C. J., 1704. Christiani Johannis Langii, qvondam philos. et medic. doctoris, Fac. Med. assessoris et practici lipsiensis experimentissimi, Opera omnia medica theoretico-practica, nempe historia medica, physiologia, lectiones de materia medica, collegium chymicum, compendium formularium, pathologia et semiotica generalis, praxis tam generalis qvam specialis, chirurgia, collegium casuale, ut et dissertationes selectae, ab eo elaboratae, cum indice rerum locupletissimo, in gratiam medicinae cultorum publici juris facta curante D. Augusto Qvirino Rivino, Pathol. atqve Botanices P. P. Sumptibus Joh. Ludovici Gleditschii, Lipsiae.

LANZONI, J., 1738. Josephi Lanzoni, ferrariensis philosophiae ac medicinae doctoris in patria universitate lectoris primarii, S. R. I. Academiae Caesareo-Leopoldino Carolinae Naturae Curiosorum socii &c. Opera omnia, medico-physica et philologica cum edita hactenus, tum inedita. Accedit vita auctoris Hieronymo Baruffaldo Ph. D. ferrariensi, scriptore. Cum indicibus rerum cuique volumini necessariis. Tomus secundus. Sumptibus Marci-Michaelis Bousquet & Sociosa, Lausanne.

LARA E ORDONHES, D. de T., 1812. Annotationes, pp.164-1678, in Anchieta, 1812, q. v.

LEISTE, C., 1780. Anmerkungen über vorstehenden Spanischen Aufsatz des Cudena, pp. 42-160, in Cudena, q. v.

LEITE, S., Pe., S. J., 1940. Novas cartas jesuíticas (De Nóbrega a Vieira). Companhia Editora Nacional [Biblioteca Pedagógica Brasileira, Série 5a, Brasiliana, vol. 194], São Paulo.

LEITE (S.), Pe., S. J., 1949. História da Companhia de Jesus no Brasil. Tomo VIII. Escritores, de A a M (Suplemento bibliográfico – I). Instituto Nacional do Livro & Livraria Civilização Brasileira, Rio de Janeiro, Livraria Portugália, Lisboa.

LEMERY, N., 1735. Farmacopea universale che contiene tutte le composizioni di farmacia le quali sono in uso nella medicina tanto in Francia, quanto per tutta l’Europa, le loro virtù, dose, e maniere di mettere in pratica le più semplici e le migliori. E di più un vocabolario farmaceutico, molte nuove osservazioni, ed alcuni ragionamenti sopra ogni operazione di Niccolò Lemery, dell’Accademia Reale delle Scienze, dottore in medicina: Tradotta dalla lingua francese. Con tre indici, uno de’ capi, l’altro delle materie, e’l terzo delle infermità, alle quali quivi si trovano prescritti i rimedj. Nella Stamperia dell’Hertz, Venezia.

LEO AFRICANO, 1563. Della descrittione dell´Africa et delle cose notabili che quiui sono, per Giouan Lioni Africano [1526], fol. 1v-95r, in Ramusio, 1563, q. v.

LERY, J. de, 1578. Histoire d’vn voyage fait en la terre dv Bresil, avtrement dite Amerique. Contenant la nauigation, & choses remarquables, veuës sur mer par l’aucteur. Le comportement de Villegagnon, en ce païs là. Les meurs & façons de viure estranges des Sauuages Ameriquains: auec un colloque de leur language. Ensemble la description de plusieurs Animaux, Arbres, Herbes, & autres choses singulieres, & du tout inconnues par deça, dont on verra les sommaires des chapitres au commencement du liure. Non encores mis en lumiere, pour les causes contenues en la preface. Le tout recueillis sur les lieux par Iean de Lery natif de la Margelle, terre de sainct Sene au Duché de Bourgogne. Antoyne Chuppin, La Rochelle.

LÉVI-PROVENÇAL, E., 1938. La péninsule Ibérique au moyen-âge : d'après le Kitāb ar-rawḍ al miʻṭār fī ḫabar al-aḳṭār d'Ibn ʻAbd al Munʻim al-Ḥimyarī : texte arabe des notices relatives à l'Espagne, au Portugal et au sud-ouest de la France. E. J. Brill, Leiden.

LIAIS, E., 1872. Climats, géologie, faune et géographie botanique du Brésil. Garnier Frères, Libraires-Éditeurs, Paris.

LINNAEUS, C., 1758. Systema Naturae per regna tria naturae. Ed. X. L. Salvii, Holmiae (= Estocolmo).

LLANO ZAPATA, J. E., [1757] 2005. Memorias, histórico, físicas, crítico, apologéticas de la América Meridional. Edición y estudios Ricardo Ramírez Castañeda, Antonio Garrido Aranda, Luis Millones Figueroa, Víctor Peralta Ruiz, Charles Walker. Intituto Francés de Estudios Andinos, Pontificia Universidad Católica del Perú/Fondo Editorial & Universidad Nacional Mayor de San Marcos, Lima. ]

LOGGERS, C. O., M. THEVENOT & S. AULCANIER, 1992. Status and distribution of Moroccan wild ungulates. Biological Conservation 59: 9-18.

LOMBARD, M., 1969. La chasse et les produits de la chasse dans le monde musulman (VIIIe-XIe siècle). Annales. Economies, sociétés, civilisations 24 (3): 572-593.

LOPEZ DE GÓMARA, F., 1554. La historia general de las Indias, con todos los descubrimientos, y cosas notables que han acaescido enellas, dende que se ganaron hasta agora, escrita por Francisco Lopez de Gomara, clerigo. Añadiose de nueuo la descripcion y traça de las Indias, con vna tabla alphabetica de las provincias, islas, puertos, ciudades, y nombres de conquistadores y varones principales que alla han passado. Em casa de Iuan Steelsio, Anvers.

LOVELL, R., 1661. ΠΑΝΖΩΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ. Sive Panzoologicomineralogia or a compleat history of animals and minerals, containing the summe of all authors, both ancient and modern, Galenicall and Chymicall, touching animals, viz. beasts, birds, fishes, serpents, insects, and man, as to their place, meat, name, temperature, vertues, use in meat and medicine, description, kinds, generation, sympathie, antipathie, diseases, cures, hurts, and remedies &c. With the anatomy of man, his diseases, with their definitions, causes, signes, cures, remedies: and use of the London Dispensary, with the doses and forms of all kinds of remedies: As also a history of Minerals, viz. earths, metals, semimetals, their naturall and artificiall excrements, salts, sulphurs, and stones, with their place, matter, names, kinds, temperature, vertues, use, choice, dose, danger, and antidotes. Also an Introduction to zoography and mineralogy, Index of Latine names, with their English names, Universall index of the use and vertues. Printed by Hen: Hall, for Jos: Godwin, Oxford.

LUCCOCK, J., 1881. A grammar and vocabulary of the Tupi language. Revista trimensal do Instituto Historico, Geographico e Ethnographico do Brasil, Rio de Janeiro 44 (1): 1-31.

LUDOVICUS, D., 1712. Danielis Ludoivici, archiatri quodam ducal. saxo-goth. Opera omnia, videlicet I. De pharmacia moderno seculo applicanda dissertationes III. cum commenntario. II. De volatilitate salis tartari dissertatio. III. De morbis castrensibus & dysenteria tractatus duo, in gratiam extereorum a lingua germanica in latinam translati. IV. Observationes physico-chymico-medica XLIIX. ex Ephemeridibus Academiae Natura Curiosorum transcripta. Quibus uti index locupletissinus subjicitur, ita vitae autoris curriculum praeponitur exaratum, a Geogio Wolfg. Wedelio. Apud Joh. Herbordum Klosium, Lipsiae.

LYDEKKER, R., 1894. The Royal Natural History. With preface by P. L. Sclater, M. A., PhD., F. R. S., Secretary of the Zoological Society of London. Illustrated with seventy-two coloured plates and sixteen hundred engravings by W. Kuhnert. F. Specht, P. J. Smith, G. Mützel, A. T. Elwes, J. Wolf, Gambier Bolton, F. Z. S.; and many others. Vol. II. Section IV. Frederick Warne & Co., London & New York.

MACHADO, D. B., 1741. Bibliotheca Lusitana historica, critica, e cronologica. Na qual se comprehende a noticia dos authores poryuguezes, e das obras que compuserão desde o tempo da promulgação da Ley da Graça até o tempo prezente. Tomo I. Na Officina de Antonio Isidori da Fonseca, Lisboa Occdental.

MAESTRO GONZÁLEZ, P., 1963. Al-Himyari: Kitab ar-rawd al-mittar. Gráficas Bautista, Valencia.

MAFFEI J. P., 1665. L’histoire des Indes Orientales et Occidentales du R. P. Iean Pierre Maffée, de la Compagnie de Jesvs, traduite du latin an françois par M. M. D. P. Avex deux tables. L’vne des chapitres, & l’autre des matieres, tant geographiques que historiques. Robert de Ninville, Paris.

MAFFEI, I. P., 1605. Ioan. Petri Maffeii, bergomatis, e Societate Iesv, Historiarvm Indicarum Libri XVI. Selectarvm, item, ex India epistolarvm libri IV. Accessit liber recentionum epistolarum, à Ioanne Hayo Delgattiensi Scoto ex eadem societate nunc primùm exclusus, cum índice accurato. Dvobvs tomis distribvti. Omnia ab auctore recognita, & emendata. In singula copiosus Index. Officina Martini Nutij, Antverpiae.

MAGALHÃES, A. C. de, 1898. Prólogo, in Silva (H.), q. v.

MAGINI, G. A., 1598. La seconda parte della Geografia di Cl. Tolomeo, la quale, oltre l’antiche tauole d’esso Tolomeo, contiene le moderne ancora, che mostrano la faccia di tutta la Terra, infino à questa nostra età conosciuta, intagliate da Girolamo Porro. Insieme con le loro copiosissimi espositioni fatte dall’Eccellentiss. Sig. Gio. Ant. Magini padovano Lettore delle Matematiche nel Pvblico Stvdio di Bologna. Tradotte dal R. D. Leonardo Cernoti vinitiano Canonico di S. Salvadore. Appresso Gio. Battista, & Gorgio Galignani Fratelli, Venetia.

MAILLO SALGADO, F., 1998. Los arabismos del castellano en la Baja Edad Media. Tercera edición. Ediciones Universidad Salamanca, Salamanca.

MAIR, A. W., 1928. Oppian, Colluthus, Tryphiodorus. With an English translation. William Heinemann Ltd., London & G. P. Putnam’s Sons, New York.

MALLORY, J. P. & D. Q. ADAMS, 2006. The Oxford introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European world. Oxford University Press, Oxford.

MANGET, J. J., 1683. Messis medico-spagyrica, qva abvndantissima seges pharmacevtica è selectissimis quibusque, tum pharmacologia & chimiatris, tum celeberrimis inter recentiores practicis, tum variis opeirbvs miscellaneis, nec non cvriosibvs rervm natvralivm scriptoribus resecta compositissimo ordine cumulatur. Opus in varias distribvtvm partes, qvibvs et principia physica hermetico-hyppocraticae, & composita quaeque medicamenta nobiliora & mineralia, vegetabilia, satque animália chymico-medicè describuntur. Cum indicibus capitum, rerum, verborum, morborum &cc. Figvrisqve pluribus aeneis. Sumptibus Philippi Andreae, Coloniae.

MARCGRAVE, G., 1648. Historiae rerum naturalium Brasiliae, libri octo... Ioannes de Laet, antuerpianus, in ordine digessit & annotationes addidit, multas & varias ab auctore omissa supllevit & illustravit, l + (2) + 293 pp., 3 p. n. n. com índice, in Piso, G., Historia naturalis Brasiliae, Auspicio et beneficio Illustriss. I. Mauritii Com. Nassau illius Provinciae et Maris summi Praefecti adornata. In qua non tantum Plantae et Animalia, sed et Indigenarum morbi, ingenia et mores describuntur et iconibus supra quingentas illustrantur. Franciscum Hackium & Lud. Elzevirium, Lugdun. Batavorum & Amstelodami.

MARCOS ANTONIO, Pe., 1757. Vocabulario das línguas brasilica e portugueza; MS no. 223 do British Museum, Londres [Coleção de Jorge IV].

MARGERET, (-), 1669. Estat de l’E,mpire de Rvssie et Grande Dvché de Moscovie avec ce qui s’est passé de plus memorable & tragique, pendant le regne de quatre empereurs: à sçavoir depuis l’an 1599, jusques en l’an 1606. en septembre. Par le Capitaine Margeret. Chez Iacqves Langlois, fils, Paris.

MARMOL CARVAJAL, L. del, 1573. Libro tercero y segvndo volvmen de la primera parte de la descripcion general de Affrica con todos los successos de guerra, y cosas memorables. Dirigida a la C. R. M. del Rey Don Phelippe segundo deste nombre. Por el veedor Lvys del Marmol Caravaial andante en corte de su Magestad. Em casa de Rene Rut impressor de libros, Granada.

MARMOL CARVAJAL, L. del, 1599. Segvnda parte y libro septimo [- onzeno] de la descripcion general de Africa, donde se contiene las Prouincias de Numidia, Libia, la tierra de los Negros, la baxa y alta Etiopia, y Egipto, cõ todas las cosas memorables della. Dirigida al Rey Don Phlipe nuestro señor segundo deste nombre. A cost. Del Autor en la emprenta de Iuan Rene, Malaga.

MARMOL CARVAJAL, L. del, 1600. Historia del rebelion y castigo de los moriscos del Reyno de Granada. Dirigida a Don Iuan de Cardenas y çuñiga Conde de Miranda, Marques de la Bañeza, del consejo de estado del Rey nuestro señor, y su presidente en los dos reales consejos de Castilla, y de Italia. Hecha por Luys del Marmol Caruajal, andante en corte de su Magesytad. Iuan Rene a costa del autor, Malaga.

MARTIUS, C. F. P. von, 1860. Die Thiernamen in der Tupi-Sprache. Sitzungsberichte der kaiserlichen bayerischen Akadenmie der Wissenschaft zu München 1860: 471-539.

MARTIUS, C. F. P. von, 1863. Diccionario, Wörterbuch, Tupi-Portuguez-Deutsch, pp. 31-97 & Nomina animalium in lingua tupi, adjecta synonyma e multis linguis praesertim Brasiliae. Thiernamen in der Tupisprachen, mit Synonymen aus anderen Sprachen und Dialekten, besonders Brasilien, pp. 428-486, in seu Beiträge zur Ethnographie und Sprachenkunde Brasiliens. Glossaria linguarum brasiliensium. Glossarios de diversas lingoas e dialectos, que fallão os indios no Imperio do Brasil. Wörtersammlung brasilianischen Sprachen. Kunge & Sohn, Erlangen.

MARTYR, P., 1530. De Orbe Nouo Petri Martyris mediolanensis protonotarij Cęsaris senatoris decades. Michaelẽ & Eguia, Compluti.

MARX, K. F. H., 1827. Die Lehre von den Giften, in medizinischer, gerichtlicher und polizeylicher Hinsicht. Erster Band; Erste Abtheilung. In der Dieterichschen Buchhandlung, Göttingen.

MASSÉ, H., 1973. Abrégé du Livre des pays [Kitâb al-Buldân] d'Ibn Al-Faqih Al-Hamadani. Traduction révisée par Ch. Pellat. Damas.

MATTA, A. A. da, 1938. Contribuição ao estudo do vocabulario amazonense. Revista do Instituto Geografico e Historico do Amazonas, Manaus 6(1-2): 21-332.

MENABENI, A., 1581. Apollonii Menabeni medici et philosophi insvbris, Tractactvs de magno animali, quid alcen nonnulli vocant, germani verò elend, & de ipsius partium in re medica facultatibus: Item Historia cervi rangiferi, & gulonis filfros vocati. Ad Adolphum II. invictiss. Rom. Imperatorem avgvstvm. Accessit Remb. Dodonaei medici cesarei de Alce epistola. Apud Maternum Cholinum, Coloniae.

MENABENI, A., 1584. Trattato del grand’animale, ó Gran Bestia, cosi detta volgarmente; & delle sue parti, e facultà; é di quelle del ceruo, che seruono à medici. D’Apollonio Menabeni medico, & filosofo & del medemo del ceruo rangiferi, e del gulonez. Dalla latina tradotto nell’italiana lingua da M. Costanzo Felici medico, & da lui aggiuntoui molti luochi. Et del medemo C. Costanzo Delle virtù, & proprietà del lupo. Per Gio. Simbeni, & Compa., Rimino.

MENESES, J. C. de, 1776 (18 de junho). Ofício do [governador da capitania de Pernambuco], José César de Meneses], ao [secretário de estado da Marinha e Ultramar], Martinho de Melo e Castro, remetendo animais no navio São Nicolau para a Quinta Real. AHU_ACL_CU_015, Cx. 123, D. 9352.

MOHAMED, M. H., 2012. Between caravan and sultan. The Bayruck of Southern Morocco. A study in history and identity. E. J. Brill, Leiden [Studies in the History and Societu of the Maghrib. Vol. 1].

MONTANUS, A., 1671. De nieuwe en onbekende weereld of beschryving van America en t’zuid-land, vervaetende d’oorsprong der americaenen en zuid-landers, gedenkwaerdige togten derwaerds, gelegendheid der vaste kusten, eilanden, steden, sterkten, dorpen, tempels, bergen, fonteinen, stroomen, huisen, de natuur van beesten, boomen, planten en vreemden gewachsschen, gods-dienst en zeden, wonderlikke voorvallen, vereeuwde en nieuwen orloogen: Verciert met af-beeldsels na ‘t leven in America gemaekt, en beschreeven door Arnoldus Montanus. Jacob Meurs, Amsterdam.

MONTEIRO, J., [1610]. Relação da Província do Brasil, pp. 393-425, in Leite (S.), 1949, q. v.

MONTOYA, A. R. de, S. J., 1639. Conqvista espiritval hecha por los religiosos de la Compañía de Iesus, en las Prouincias del Paraguay, Parana, Vruguay, y Tape. Escrita por el Padre Antonio Rviz de la misma Compañía. Dirigida a Octavio Centrvrion, Marques de Monasterio. En la Imprenta del Reyno, Madrid.

MONTOYA, A. R. de, S. J., 1640 (1). Arte, y vocabulario de la lengva guaraní. Iuan Sanchez, Madrid. [A-E, pp. 1-376].

MONTOYA, A. R. de, S. J., 1876. Arte, Bocabulario, Tesoro Y Catecismo de la Lengva Gvarani por Antonio Ruiz de Montoya publicado nuevamente sin alteracion alguna por Julio Platzmann. Tomo Tercero. Tesoro de la Lengva Gvarani. B. G. Teubner, Leipzig.

MORENO, M. S., [1618] 1967. Relação do Ceará, pp. 181-187, in Instituto do Ceará, 1967, q. v.

MUCIG, L., 2014. La rappresentazione della natura nelle relazioni di viaggio, italiane e portoghesi, in Africa Occidentale. (Sec. XV-XVI). Tesi di Laurea. Università Ca’ Foscari, Corso di Laurea specialistica in Storia del Medioevo all’Erà contemporânea, Venezia.

NEIVA, A., 1940. Estudos da língua nacional. Compania Editora Nacional [Biblioteca Pedagócica Brasileira, Brasiliana, Série 5ª., Vol. 178], São Paulo.

NEIVA, A. & B. PENNA, 1916. Viajem scientifica pelo norte da Bahia, sudoeste de Pernambuco, sul do Piauhi e de norte a sul de Goiaz. (Estudos feitos á requisição da Inspetoria de Obras contra a seca. Direção: Dr. Arrojado Lisboa.) Memorias do Instituto Oswaldo Cruz, Rio de Janeiro 8 (3): 74-224, 28 pls., mapa. [Tb. publ. sep., 1999].

NEIVA, A. & B. PENNA, 1999. Viagem científica pelo norte da Bahia, sudoeste de Pernambuco, sul do Piauí e de norte a sul de Goiás. Edição fac-similar. Senado Federal, Brasília, D. F.

NEMNICH, P. A., 1793. Allgemeines Polyglotten-Lexicon der Natur-Geschichte mit erklaerenden Anmerkungen von Philipp Andreas Nemnich. Bey Licentiat Nemnich, Hamburg & Bey Johann Jacob Gebauer, Halle.

NOGUEIRA, B. C. de A., 1880. Vocabulario das palavras guaranis usadas pelo traductor da ‘Conquista Espiritual” do Padre A. Ruiz de Montoya. Anais da Biblioteca Nacional, Rio de Janeiro 7: 1-603+ ix pp.

NOWOTNY, K. A., 1964. Mauricio de Heriarte: Descriçam do Estado do Maranhan, Para, Corupa, Rio das Amazonas, Faksimile-Ausgabe aus den MSS 5880 und 5879 der Österreichischen National-Bibliothek, Wien. Akademische Druck– u. Verlagsanstalt, Graz.

NUNES, D., [1538] 1840. Carta de Diogo Nunes escripta da D. João III acerca do descobrimento de sertões aonde podia chegar atravessando a terra de S. Vicente (Provincia de S. Paulo) – Copiada do R. Archivo em Lisboa ICorpo Chron. Part. 3ª. Maç. 14, Doc. 1º.), e offerecida ao Instituto pelo seu socio correspondente Francisco Adolfo de Varnhagen. Revista do Instituto Historico e Geographico Brasileiro, Rio de Janeiro 2: 375-379.

NUÑEZ DE CASTRO, A., 1658. Libro historico politico. Solo Madrid es corte, y el cortesano en Madrid. Diuidido em quatro libros. En el primero se discvten las ventajas, que Madrid, ya en quanto poblacion, ya en quanto corte, haze a las demas del orbe. Los tres siguientes instruyen al cortesano con dogmas christianamente politicos, para adorno del entendimiento, aliño de la voluntad, y perfeccion de la memoria. Por Don Alonso Nuñez de Castro, coronista general de su Magestad en estos reinos. A D. Fernando de Fonseca Carviz de Contreras, marques de la Lapilla, cauallero del Orden de Santiago, de los Consejos de Guerra, y Camara de Indias, secretario del Consejo de Estado, y del Despacho Vniuersal. Andres Garcia de la Iglesia, Madrid.

OBELAR, R. D., 191-. Vocabulario Guaraní. Tratado puramente práctico. Talleres Tipograficos del Estado, Asunción.

d’OLIVEIRA, J. J. M., 1936. Vocabulario elementar da língua geral brasílica. Revista do Arquivo Municipal, São Paulo 25: 129-171.

OLIVEIRA, M. L., 2008. A Historia do Brazil de Frei Vicente do Salvador. História e política no Império Português do século XVII. Versal Editores, Rio de Janeiro & Odebrecht, São Paulo.

OVIEDO Y VALDEZ, G. F. de, 1526. Oviedo de la natural hystoria de las Indias. Remó de Petras, Toledo.

OVIEDO Y VALDEZ, G. F. de, 1553. Hispania victrix. Primera y segvnda parte de la historia general de las Indias cõ todo el descubrimiento, y cosas notables que han acaescido dende que se ganaron hasta el año de 1551. Con la conquista de Mexico, y de la nueua España. Guillerme de Millis, Medina del Campo.

OVIEDO Y VALDEZ, G. F. de, 1944. Historia general y natural de las Indias, islas y tierra-firme del Mar Oceano. Tomo III. Editorial Guarania, Asunción del Paraguay.

PALACIOS, F., 1706. Palestra pharmaceutica chymico-galenica, en la qval se trata de la eleccion de los simples, sus preparaciones chymicas, y galenicas, y de las mas selectas composiciones antiguas, y modernas, vsuales tanto en Madrid, como en toda Europa, descriptas por los antiguos, y modernos, con las anotaciones necessarias, y mas nuevas, que hasta lo presente se han escrito, tocantes à su perfecta elavoracion, virtudes, y mejor aplicacion en los enfermos. Obra mvy vtil, y necessaria para todos los professores de la medicina, medicos, cirujanos, y en particular boticarios. Dedicase al señor doctor Don Diego Matheo Zapata, presidente, y fundador de la Regia Sociedad Medico-Chymica de Sevila, &c. Sv avthor Don Felix Palacios, socio de la Regia Sociedad Chymica de Sevilla, y Boticario de esta Corte. Por Juan Garcia Infançon, Impressor de la Santa Cruzada, Madrid.

PALACIOS, F., 1792. Palestra farmaceutica chimico-galenica, en la qual se trata de la eleccion de los simples, sus preparaciones chîmicas, y galénicas, y de las mas selectas composiciones antiguas, y modernas, usuales, tanto en Madrid, como en toda Europa, descritas por los antiguos, y modernos, con las anotaciones necesarias, y mas nuevas, que hasta lo presente se han escrito, tocantes á su perfecta elaboracion, virtudes, y mejor aplicacion en los enfermos. Obra muy util, y necesaria para todos los professores de la medicina, médicos, cirujanos, y en particular boticários; muy aãdida en esta última impresion. Dedicase al señor doctor Don Juan Higgins, Proto-Médico de los Reales Exércitos, y del Principado de Cataluña, Presidente de la Real Sociedad Médico-Chîmica de Sevilla, y del Real Proto-Medicato, primer médico del Rey nuestro señor Don Felipe V. y de su consejo, &c. Su autor D. Felix Palacios, Visitador General por S. M. de las Boticas de los Obispados de Córdoba, Jaen, Guadix, y Abadía de Alcalá la Real, Socio de la Regia Sociedad Médico-Chîmica de Sevilla, Exâminador en el Real Proto-Medicato, y Boticario en esta Corte. En la Imprenta de la viuda de D. Joaquin Ibarra, Madrid.

PANAROLI, D., 1654. Jatrologismorvm, sev medicinalivm observationvm pentecostae qvinqve vtilibus praeceptis, singlaribus medelis, reconditis speculationibus, portentosis casibus refertae. Quibus diversa, eaque curiosa (prout adversa pagina indicabit) in calce adduntur opuscula. Opus certe, non tantum physicis dogmatibus redundans, sed multi´lici eruditione jucundum, philosophiae, ac medicinae amantissimis, apprimè utile, ac necessarium. Dominici Panaroli romani philosophi, & medici in almae vubis Archilyceo medicina professoris. Sumptibus Johannin Bayeri, Bibliopol. Francofurtens., Hanoviae.

PAPAVERO, N. & D. M. TEIXEIRA, 2011. Os animais do estado do Grão-Pará segundo um manuscrito do jesuíta Antônio Moreira (ca. 1750). Arquivos de Zoologia, São Paulo 42 (2):83‑131.

PAPAVERO, N., D. M. TEIXEIRA, J. L. de FIGUEIREDO, K. B. BARROS-CORDEIRO & J. R. PUJOL-LUZ, 2012. A história natural da Região Centro-Oeste brasileira nos “Dialogos geograficos, chronologicos, politicos e naturaes” de Joseph Barboza de Sáa (Século XVIII). O primeiro inventário da fauna, flora e recursos naturais do cerrado e do pantanal. Transcrição diplomática dos manuscritos e notas explicativas. Technical Books Editora. Rio de Janeiro.

PARANAGUÁ, N., 1905. Do Rio de Janeiro ao Piauhy pelo interior do paiz. Impressões de viagem. Imprensa Nacional, Rio de Janeiro.

PARENTI, P. A., 1745. De medicamentorum dosibus index omnium, qui hactenus prodierint longe locupletissimus. Ex Typographia Dominici Guidotti, & Jacobi Mellini, Bononiae.

PARENTI, P. A., 1792. Dosium tum ad simplicia tum ad composita medicamenta spectantium index omnium qui hactenus prodierint locupletissime auctus et clarissimorum authorum eruditionibus cum chemicis, tum botanicis; & galenicis noviter, ac longe exornatus, variisque humani corporia aetatibus accomodatus. Pauli Andreae Parenti una cum antidotario chirurgico in calce libri ab eodem excogitatum chirurgiae professoribus elargito. Editio, post duas bononiensis, secunda veneta. Apud Josephum Orlandelli, nomine q. Francisci ex Nicolao Pezzana, Venetiis.

PARKER, J. W., 1942. Luís de Góngora. Poesías: Polifemo, Soledad and other poems. Cambridge University Press, Cambridge.

PAULLINI, C. F., 1695. Christiani Francisci Paullini De Asino liber historico-physico-medicus, ad normam Imperialis Academiae Caes. Leopoldinae Nat. Curios. scriptus, variisque observationibus, memorabilibus & coriositatibus conspersus. Impensis Joh. David. Zunneri, Francofvrti ad Moenvm.

PECK, A. L., 1961. Aristotle. Parts of Animals. With an English translation. William Heinemann Ltd., London & Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts.

PECK, A. L., 1965. Aristotle. Historia Animalium. In three volumes. I. Books I-III. With an English translation. Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts & William Heinemann Ltd., London.

PEDRO DE ALCALÁ, Frei, 1505. Vobabulista arauigo en letra castellana, Iuan de Varela de Salamanca, Granada.

PELLICER DE SALAS Y TOVAR, J., 1630. Lecciones solemnes a las obras de Don Lvis de Gongora y Argote, Pindaro Andaluz y principe de los poëtas liricos de España. Escrivialas Don Ioseph Pellicer de Salas Tovar, Señr de la Casa de Pellicer, chronista de los Reinos de Castilla. Dedicadas al serenissimo señr Cardenal Infante Don Fernando de Avstria. En la Imprenta del Reino, Madrid.

PEREIRA FILHO, E. de, org., 1965. Tratado da Província do Brasil de Pêro de Magalhães de Gândavo. Edição organizada por Emmanuel Pereira Filho, com leitura e reprodução fac-similar do manuscrito existente na Biblioteca Britânica. Instituto Nacional do Livro, Ministério da Educação e Cultura, Rio de Janeiro.

PIGAFETTA, F;. 1881. A report of the Kingdom of Congo, and of the surrounding countries. Transl. and ed. by Margarite Hutchinson. John Murray, London.

PIGAFETTA, A., 1999. Relazione del primo viaggio attorno al mondo. Editrice Antenore, Padova.

PIGAFETTA, F. & E. LOPES, 1591. Relatione del Reame di Congo et delle circonvicine contrade tratta dalli scritti & ragionamenti di Odoardo Lopez portoghese per Filippo Pigafetta. Con dissegni vari di geografia, di piante, d’habiti, d’animali, & altro. Appresso Bartolomeo Grassi, Roma.

PIGAFETTA, F. & E. LOPES, 1598. Vera descriptio regni africani, qvod tam ab incolis qvam lvsitanis Congus appellatur. Per Phlippvm Pigafettam, olim ex Edoardi Lopez acroamatis lingua italica excerpta; nunc Latio sermone donabat ab Avgvst. Cassiod. Reinio. Iconibus & imaginibus rerum memorabilium quasi viuis, opera & industria Ioan. Theodore & Ioan. Israelis de Bry fratrum, &c. exornata. Excudebat VVolffgangus Richter, impensis Theo. & Io. Israel. De Bry, frat., Francofvrti.

PISO, G., 1648. Medicina brasiliensi libri quatuor, (4) + 122 pp., l p. s. n. com índice, in seu Historia naturalis Brasiliae, Auspicio et beneficio Illustriss. I. Mauritii Com. Nassaiu illius Provinciae et Maris summi Praefecti adornata. In qua non tantum Plantae et Animalia, sed et Indigenarum morbi, ingenia et mores describuntur et iconibus supra quingentas illustrantur. Franciscum Hackium & Lud. Elzevirium, Lugdun. Batavorum & Amstelodami.

PISO, G., 1658. De Indiae utriusque re naturali et medica libri quatuordecim, quorum contenta pagina seqquens exhibet. Ludovicum et Danielem Elzevirios, Amstelodami.

PLUSIEURS PROFESSEURS DU JARDIN DU ROI, ET DES PRINCIPALES ÉCOLES DE PARIS, 1823d. Dictionnaire des sciences naturelles, dans lequel on traite méthodiquement des différens êtres de la nature, considérés soit en eux-mêmes, d’après l’état actuel de nos connoissances, soit relativement a l’utilité qu’en peuvent retirer la médecine, l’agriculture, le commerce et les arts. Suivi d’une biographie des plus célèbres naturalistes. Ouvrage destinée aux médecins, aux agriculteurs, aux commerçans, aux artistes, aux manefacturiers, et à tous ceux qui ont intérêt à connoitre les productions de la nature, leurs caractères génériques et spécifique, leur lieu natal, leurs propriétés et leurs usages. Tome Vingt-neuvième [MANB-MELI]. F. G. Levrault, Éditeur, Strasbourg & Le Normant, Paris.

PODGORNY, I., 2018, The elk, the ass, the tapir, their hooves, and the falling sickness: a story of substitution and animal medical substances. Journal of Global History 13: 46-68.

POMET, P., 1694. Histoire generale des drogues, traitant des plantes, des animaux, & des mineraux; ouvrage enrichy de plus de quatre cent figures en taille-douce tirées d’aprés nature; avec un discours qui explique leurs differens noms, les pays d’où elles viennent, la maniere de connoître les veritable d’avec les falsifiées, & leurs proprietez, où l’on découvre l’erreur des anciens & des modernes; le tout tres utile au public. Par le Sieur Pierre Pomet, marchand epicier & droguiste. Chez Jean-Baptiste Loyson & Augustin Pillon, Paris.

PORY, J., 1600. A Geographical Historie of Africa, written in Arabicke and Italian by Iohn Leo a More, borne in Granada, and brought vp in Barbarie. Wherein he hath at large described, not onely the qualities, situations, and true distances of the regions, cities, townes, mountaines, riuers,and other places throughout all the north and principall partes of Africa; but also the descents and families of their kings, the causes and euents of their warres, with their manners, customes, religions, and ciuile gouernment, and many other memorable matters: gathered partly of his owne diligent observations, and partly out of the ancient records and chronicles of the Arabians and Mores. Before which, out of the best ancient and modern writers, is prefixed a generall description of Africa, and also a particular treatise of all the maine lands and isles vndescribed by Iohn Leo. And after the same is annexed a relation of the great princes, and the manifold religions of that part of the world. Translated and collected by Iohn Pory, lately of Goneuill and Caius College in Cambridge. Impensis Georg. Bishop, Londini.

POTIER, P., 1698. Petri Poterii Opera omnia practica & chymica, cum annotationibus et additamentis utilissimis pariter ac curiosis Friderici Hoffmanni, filii, hallensis, medici electoralis branderburgici, philosophi & professoris medicinae primarii in Academia Fridericiana. Accessit nova doctrina De Febribus, ex principiis mechanicis solidè deducta. Cum indice locupletissimo. Impensis Friderici Knochii Bibliop., typis Johannis Baueri, Francofurti ad Moenum.

PRÉVOST, A. F., 1758. Histoire générale des voïages, ou nouvelle collection de toutes les relations de voiages par mer et par terre, qui ont été publiées jusqu’à présent dans les différentes langues de toutes les nations connues: Contenant ce qu’il y a de plus remarquable, de plus utile, et de mieux averé, dans les païs ou les voïageurs ont penetré: Avec les moeurs des habitans, la religion, les usages, arts, sciences, commerce, manufactures, &c. Pour former un systême complet d’histoire & de géographie moderne, qui représente l’état actuel de toutes les nations: Enrichi de cartes géographiques et de figures. Tome cinquante-troisieme. Chez Didot, Libraire, Paris.

PRÉVOST, A. F., 1773. Histoire générale des voyages, ou nouvelle collection de toutes les relations de voyages par mer et par terre, qui ont été publiées jusqu’à présent dans les différentes langues de toutes les nations connues: Contenant ce qu’il y a de plus remarquable, de plus utile, et de mieux averé, dans les pays où les voyageurs ont pénétré, touchant leur situation, leur etendue, leurs limites, leurs divisions, leur climat, leur terroir, leurs productions, leurs lacs, leurs rivières, leurs montagnes, leurs mines, leurs cités & leurs principales villes, leurs ports, leurs rades, leurs edifices, &c. Avec les moeurs et les usages des habitans, leur religion, leur gouvernement, leurs arts et leurs sciences, leur commerce et leurs manufactures; pour former un systême complet d’histoire et de geographie moderne, qui représentera l’état actuel de toutes les nations Enrichi de cartes géographiques, nouvellement composées sur les observations les plus authentiques; de plans et de perspectives; de figures d’animaux, de végétaux, habits, antiquités, &c. Nouvelle edition, revue sur les originaux des voyageurs, & où l’on a non-seulement fait des aditions & des corrections très-considérables; mais même ajouté plusieurs nouvelles cartes, & figures, gravées par d’haboles maîtres. Tome vingtieme. Chez E.. van Harrevelt & D. J. Changuion, Amsterdam.

QUADROS, F. R. E., 1892. Memoria sobre os trabalhos de observação e exploração effetuada pela Segunda Seção da Commissão Militar, encarregada da linha telegraphica de Uberaba a Cuyabá, de fevereiro a junho de 1889. Revista Trimensal do Instituto Historico e Geographico Brazileiro, Rio de Janeiro 55: 233-255.

QUATREMÈRE, E., 1831. Notice d’um manuscrit árabe contenant la description de l’Afrique [Man. de la Bibliothèque du Roi, no. 580], pp. 437-664, in Institut Royal de France, q. v.

QUEVEDO VILLEGAS, F., 1699. Obras de Don Francisco de Quevedo Villegas, Cavallero de la Orden de Santiago, Señor de la Villa de la Torre de Juan-Abad. Tomo tercero, el qval contiene todas svs poesias. Nueva impression corregida y ilustrada con muchas estampas muy donosas y apropriadas à la materia. Por Henrico y Cornelio Verdssen, Amberes.

RACKHAM, H., 1967. Pliny. Natural History. With an English translation in ten volumes. Volume III. Libri VIII-XI. Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts & William Heinemann Ltd., London.

RAMOS, A., 1990. Abū Ḥāmid al-Garnātī (m. 565/ 1169). Tuḥfat al-Albād (El Regalo de los Espíritus). Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Instituto de Cooperación con el Mundo Árabe, Madrid [Fientes Arábico-Hispanas, 10].

RAMOS-COELHO, J., org., 1892. Alguns documentos do Archivo Nacional da Torre do Tombi acerca das navegações e conquistas portuguezas publicados por ordem do Governo de Sua Majestade Fidelissima ao celebrar-se a commemoração quadricentenaria do descobrimento da America. Imprensa Nacional, Lisboa.

RAMSAY, G. G., 1928. Juvenal and Persius. With an English translatuon. William Heinemann, London & G. P. Putnam’s Sons, New York.

RAMUSIO, G. B., 1550. Viaggio attorno il mondo scritto per M. Antonio Pigafetta vicentino Cavalier di Rhodi, nel qual visu: & lo indrizzo al reuerendissimo gran Maestro do Rhodi M. Philippo de Villiers Lisleadam tradotto di lingua francese nella italiana, fólios 279v-397v, in seu Primo volume delle navigationi et viaggi nel qval si contiene la descrittione dell’Africa, et del paese del Prete Ianni, con uarii uiaggi, dal mar Rosso à Calicut, & infin all’isole Molucche, doue nascono le spetierie, et la nauigatone attorno al momdo. Li nomi de gli avttori, et le navigationi, et i viaggi piv particolarmente si mostrano nel foglio segvente. Appresso gli heredi di Lvcantonio Givnti, Venetia.

RAMUSIO, G. B., 1563. Primo volume, & terza editione delle navigationi et viaggi raccolto gia da M. Gio. Battista Ramvsio & con molti & vaghi discorsi, da lui in molti luoghi dichiarato & illustrato, nel qvale si contengono la descrittione dell´Africa (...). Stamperia de Givnti, Venetia.

RAMUSIO, G. B., 1837. Il viaggio di Giovan Leone e le navigazioni di Alvise da Ca da Mosto, di Pietro di Cintra, di Annone, di un piloto portoghese e di Vasco di Gama; quali si leggono nella raccolta di Giovambattista Ramusio.Nuova edizione, riveduta sopra quelle de’ Giunti; in molti luoghi emendata; ed arricchita di sei notizie che il viaggiatore, i navigatori ed il raccoglitore regguardano. Volume unico. Co’ Tipi di Luigi Plet, Venezia.

RAY, P. A. F., Abbé, 1804. Zoologie universelle et portative, ou histoire naturelle des quadrupèdes, cétacés, oiseaux, poissons, insectes, mollusques, vers, tant indigènes qu’exotiques; jointe à une concordance des divers noms qui leur ont été donnés: le tout disposé selon l’ordre alphabétique, et rapporté à l’ordre méthodique par des tableaux raisonnés. Ouvrage également destiné aux naturalistes et aux gens du monde. Avec un nouveau supplément destiné aux plus récentes connoissances zoologiquers d’après nos meilleurs professerus d’histoire naturelle, rédigé par L. F. Jauffret. Bossange, Masson et Besson, Paris. [1a. ed., 1788].

REAL ACADEMIA ESPAÑOLA, 1726. Diccionario de la lengua castellana, en qve se explica el verdadero sentido de las voces, su naturaleza y calidad, con las phrases o modos de hablar, los proverbios o refranes, y otras cosas convenientes al uso de la lengua. Dedicado al Rey nuestro señor Don Phelipe V. (que Dios guarde) a cuyas realeas expensas se hace esta obra. Compuesto por la Real Academia Española. Tomo primero. Que contiene las letras A.B. En la Imprenta de Francisco del Hierro, Impressór de la Real Academia Española, Madrid.

RENOU, J., 1608. Ioan. Renodaei med. parisien. Institvtionvm pharmacevticarvm. Libri qvinqve. Quibus accedit de Materia medica. Libri tres. Omnibus succedit Officina pharmaceutica, siue Antidotarium ab eodem auctore commentariis illustratum. Ad Dom. D. Laurentium archiatrum. Apud viduã Gulielmi de la Nouë et Dionys de la Nouë, Parisiis.

RESTIVO, P., Pe., 1893. Lexicon Hispano-Guaranicum. “Vocabulario de la lengua Guaraní” inscriptum a Reverendo Patre Jesuita Paulo Restivo secundum Vocabularium Antonii Ruiz de Montoya anno MDCCXXII in Civitate S. Mariae Majoris denno editum et adauctum, sub auspiciis Augustissimio Domini Petri Secundi Brasiliae Imperatoris posthae curantibus Illustrissimis Ejusdem Haeredibus ex unico qui noscitur Imperatoris Beatissimi exemplari redimpressum necnon praefatione notisque instructum opera et studiis Christiani Frederici Seybold, Doctoris philosophiae. In sedibus Guilielmi Kohlhammer, Stuttgardiae.

RIEGER, J. C., 1743. Introductio in notitiam rerum naturalium et arte factarum, quarum in communi vita, sed praecipue in medicina usus est; exponens materiam medicam seu historiam simplicium, medicamenta composita eorumque componendorum rationes, & therapeuticas remediorum classes; unà cum terminis apud botanicos, chemicos, & pharmacopoeos vulgo receptis. Per alphabeti ordinem digessit Joannes Christophorus Rieger, Riesenburgo Prussus. Tomus Primus. A. Apud Petrum Gosse, Bibliopolam, Hagae Comitum.

RIVARA, J. H. da C., 1850. Catalogo dos manuscriptos da Bibliotheca Publica Eborense ordenado pelo bibliothecario Joaquim Heliodoro da Cunha Rivara. Tomo I. Imprensa Nacional, Lisboa.

ROBERTSON, J. A., 1906. Magellan’s Voyage around the world by Antonio Pigafetta. The original text of the Ambrosian MS., with English translation, notes, bibliography, and index. The Athur H. Clark Company, Cleveland.

ROCQUE, C., 1967-1968. Grande enciclopédia da Amazônia (1ª edição, 2ª reimpressão). Vol. 1 (A-B), 1967; Vol. 2 (C-D), 1968; Vol. 3 (E-I), 1968; Vol. 4 (J-N), 1968; vol. 5 (O-R), 1968; vol. 6 (P-Z), 1968. Amazônia Editôra Ltda., Belém, PA.

RODRIGO DE YEPES, F., 1583. Historia de la muerte y glorioso martyrio del Sancto Innocente, que llaman de la Guardia, natural de la ciudad de Toledo. Con las cosas procuradas antes por ciertos Iudios, hasta q’ al Sãcto Innocente crucificarõ: y lo succedido despues. Con otros tractados de mvcha doctrina y prouecho, que son los de la plana siguiente. Collegido de diversos y fidedignos testimonios, con mucha diligencia y estudio, por el P. F. Rodrigo de Yepes, professo y predicador del monesterio de S. Hieronymo el Real de Madrid. Dirigido al muy illustre señor el licẽciado Guardiola, del Consejo supreno de su M. señor de la Villa de la Guardia. Iuan Yñiguez de Lequerica, Madrid.

RODRIGUES, J., S. J., [1605-1607] 1940. A Missão dos Carijós, pp. 196-246, in Leite (S.), 1940, q. v.

ROJAS ACOSTA, N., s/d. Manual del viajero. Diccionario de la lengua guaraní (extracto de otro inédito, escrito en 1905). Tomo primero. Precedido de substantivos, adjetivos, pronombres y declinaciones así como de listas de berbos comunes, de conjugaciones de verbos usuales y de adverbios comunes. Contiene las voces usuales que aun existen en el Chaco i sobre todo en Corrientes, que tracta de geo, flora y fauna en número de 838 vocablos y 191 frases; todo precedido de palabras guaraníticas comparadas com el francés, griego, español, etc. S/e, [Resistencia, Argentina].

ROSA, J. V. da, 1905. Chorographia de Santa Catharina. Typographia da Livraria Moderna, Florianopolis.

ROMA, F. M., 1664. Luz da medicina, pratica regional, e methodica, guia de enfermeyros. Directorio de prncipiantes, e summario de remedios para poder acodir, e remediar os achaques do corpo humano, começando do mais alto da cabeça, e descendo athe o mais baixo das plantas dos pés; obra muito util, e necessaria, naõ so para os professores da arte da medicina, e cirurgia, mas tambem para todo o pay de familias; de q~ se poderaõ aproveitar pobres, e ricos na falta de medicos doutos. Composto pelo doutor Francisco Morato Roma, medico da Camara de Sua Magestade, e do Santo Officio da Inquisiçaõ, cavalleiro professo da Ordem de Christo: Accrescentado nesta ultima impressaõ com o Tractado unico das tersans perniziozas e malignas, e Compendio de varios remedios de Cirugia, recopilado do Thesouro de Pobres, e outros autores, por Gonçalo Rodrigues de Cabreyra. Na Officina de Francisco de Oliveira, Impressor da Universidade, e do Sancto Officio, Coimbra.

ROOSEVELT, T., 1914. Through the Brazilian wilderness. Charles Scribner’s Sons, New York.

ROULIN, (-), 1835. Mémoire pour servir a l’histoire du tapir et description d’une espèce nouvelle appartenant aux hautes régions de la Cordillère des Andes. Mémoires presentés par divers savans a l’Académie Royale des Sciences de l’Institut de France, et imprimés par son ordre. Sciences Mathématiques et Physiques, Paris 7: 557-640, 3 pls.

SAINT-HILAIRE, A., 1830. Voyages dans l’intérieur du Brésil. Première partie. Voyage dans les provinces de Rio de Janeiro et Minas Geraes. Tome Second. Grimbert et Dorez, Libraires, Paris.

SALAZAR, P. de, 1570. Hispania victrix. Historia en la qual se cuentã muchas guerras succedidas entre christianos y infieles assi en mar como en tierra desde el año de mil y quinientos y quarenta y seys hasta el de sessenta y cinco. Con las guerras acontecidas en la Berberia entre el Xarife y los reyes de Marruecos, Fez, y Velez. Compuesta por Pedro de Salazar vezino de la muy noble villa de Madrid. Dirigida a la S. C. R. M. del rey Don Philippe segundo nuestro señpor. Vincente de Millis, Medina del Campo.

SAMPAIO, A. J. de, 1944. A alimentação sertaneja e do interior da Amazônia. Onomastica da alimentação rural. Companhia Editora Nacional [Biblioteca Pedagógica Brasileira, Série 5a., Brasiliana, vol. 238], São Paulo.

SAMPAIO, M. A., 1986. Vocabulário Guarani Português organizado por Mário Arnard Sampaio. L&PM Editora, Porto Alegre.

SAMPAIO, T., 1914. O Tupi na geographia nacional. Memoria lida no Instituto Historico e Geographico de S Paulo. Segunda edição, correcta e augmentada. Empresa Typographica “O Pensamento”, São Paulo.

SANTO ANTONIO, C. de, 1711. Pharmacopea lusitana reformada. Methodo pratico de preparar os medicamentos na fórma galenica, & chymica. Offerecida ao excellentissimo senhor Thome de Sousa, Coutinho, Menezes, e Castel-Branco por D. Caetano de S. Antonio conego regulsr de Santo Agostinho, boticario do Real Mosteyro de S. Vicente de Fóra. Impresso no Real Mosteyro de Saõ Vicente de Fóra, Lisboa.

SANTOS, A. V. dos, 1952. Capítulo 11o. Zoologia de todos os animaes quadrupedes terrestres e aquaticos, Peixes e Aves que povoão os tres reinos da natureza, e tem nos contornos do muniçipio de Paranaguá, pp. 105-110, in seu Memoria historica, chronologica, topographica e descriptiva da Çidade de Paranaguá e seu Municipio [MS de 1850]. Museu Paranaense, Curitiba.

SANTOS, R. L., 1996. Permanência e inovação no teatro português do séc. XVI: a Comédia Eufrosina. Revista da Faculdade de Ciências Sociais e Humanas, Lisboa 9: 261-268.

SCHMELLER, J. A., 1847. Ueber Valentĩ Fernandez Alemã und seine Sammlung von Nachrichten über die Entdeckungen uns Besitzungen der Portugiesen in Afrika und Asien bis zum Jahre 1508 enthalten in einer porugiesischen Handschrift der königl. Hof- und Staats-Bibliothen zu München. Abhandlungen der philosophisch-philologischen Classe der Königlich Bayerischen Akademie der Wissenschaften, München 4 (3, segundo artigo): 1-73.

SCLATER, P. L. & O. THOMAS, 1899-1900. The book of antelopes. In four volumes (1894-1900). Vol. IV. H. H. Porter, London.

SCHOLFIELD, A. F., 1959. Aelian. On the characteristics of animals. With an English translation. In three volumes. III. Books XII-XVII. William Heinemann Ltd., London & Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts.

SCHOTT, G., 1667. P. Gasparis Schotti Regis Curiani e Societate Jesu, olim in Panormitano Siciliae, nunc in Herbipolitano Franconiae gymnasio ejusdem Societatis Jesu Matheseos Professoris, Physica curiosa, sive mirabilia naturae et artis libris XII. comprehensa, quibus pleraque, quae de angelis, daemonibus, hominibus, spectris, energumenis, monstris, portentis, animalibus, meteoris, &c. rara, arcana, curiosaq’ circumferuntur, ad veritatis trutinam expenduntur, variis ex historia ac philosophia petitis disquisitionibus excuriuntur, & innumeris exemplis illustrantur. Ad serenissimum ac potentissimum principem Carolum Ludovicum, S. R. I. Electore, &c. Cum figuris aeri incisis, & privilegio. Editio altera auctior. Joannis Andreae Endteri & Volfgangi Jun. Haeredum, Herbipoli [= Würzburg].

SEMMEDO, J. C., 1704. Polyanthea medicinal. Noticias galenicas, e chymicas, repartidas em tres tratados, dedicadas ao excellentissimo senhor D. Miguel Angelo, por Joam Curvo Semmedo, Cavaleyro Professo da Ordem de Christo, Familiar do Santo Officio, & Medico da Familia Real. Na Officina de Antonio Pedroso Galram, Lisboa.

SEMMEDO, J. C., 1718. Memorial de varios simplices que da India Oriental, da America, & de outras partes do mundo vem ao nosso Reyno para remedio de muytas doenças, no qual se acharàõ as vitudes de cada hum, & o modo com que se devem usar. [S. l.] [s. n.]. [Republicado como apêndice, e paginação independente, em Semmedo, 1726].

SEMMEDO, J. C., 1726. Polyanthea medicinal. Noticias galenicas, e chymicas, repartidas em tres tratados, dedicadas ao eminentissimo senhor Cardeal de Souza, por maons do excellentissimo senhor D. Pedro Antonio de Norinha por Joaõ Curvo Semmedo, Cavalleyro Professo da Ordem de Christo, Familar do Santo Officio, Medico da Casal Real. Terceyra vez impressas, & augmentadas. Na Officina de Antonio Pedrozo Galram, Lisboa.

SENNA, N., 1924. Toponymia geographica de origem brasilico-indigena em Minas Gerais. Revista do Archivo Publico Mineiro, Belo Horizonte 20: 193-337.

SHIPTON, J., 1711. Pharmacopoeiae Collegii Regalis Londini remedia omnia succintè descripta: Unà cum catalogo simplicium ordine alphabetico digestorum: Quibus annexum est Manuale ad forum: Nec-non Pinax posographicus. Editio quarta prioribus emendatior & auctior. Huic insuper adjiciuntur pharmaca nonnulla in usu hodierno apud medicos londinensis. Accessit item in calce Prosodia medica observatu non indigna. Curâ Ja. Shipton pharmacopoei lond. Impensis J. Walthoe, M. Witton, G. Conyer, J. Nicholsonm J. and B. Sprint. D. Midwinter, T. Ballard. B. Cowse, W. Innis, Londini.

SILVA, A.L. da, 2008. Animais medicinais: conhecimento e uso entre as populaç~es ribeirinhas do rio Negro, Amazonas, Brasl. Boletim do Museu Paraense Emilio Goeldi. Ciências Humanas, Belém 3 (3): 343-357.

SILVA, H., 1898. A caça no Brazil Central. Domingos de Magalhães Editor, Rio de Janeiro.

SILVA, H., [ca. 1913]. Caças e caçadas no Brasil. H. Garnier, Rio de Janeiro.

SILVA, H., 1922. As antas do Brasil. Anta sapateira – anta xuré – anta commum. Almanack agricola brazileiro, São Paulo 1922: 105-106.

SIMPSON, G. G., 1941. Vernacular names of South American mammals. Journal of Mammalogy 22 (1): 1-17.

SLANE, W. M. de [Baron], 1856a. Histoire des Berbères et des dynasties musulmanes de l’Afrique Septentrionale par Ibn-Khaldoun. Traduite de l’arabe par M. le Baron de Slane interprète principal de l’armée d’Afrique. Tome troisième. Imprimerie du Gouvernement, Alger.

SLANE, W. M. de [Baron], 1856b. Histoire des Berbères et des dynasties musulmanes de l’Afrique Septentrionale par Ibn-Khaldoun. Traduite de l’arabe par M. le Baron de Slane interprète principal de l’armée d’Afrique. Tome quatrième. Imprimerie du Gouvernement, Alger.

SLANE, W. M. de [Baron], 1859. Description de l’Afrique Septentrionale par El-Bekri. Traduite par M. de Slane. (Suite). Journal Asiatique, ou Recueil de Mémoires, d’Extraits et de Notices relatifs à l’Histoire, à la Philosophie, aux Langues et à la Littérature des Peuples Orientaux, Paris (5) 13: 469-519. [Também publicado como livro, 1913].

SLANE, W. M. de [Baron], 1913. Description de l’Afrique Septentrionale par El-Bekri. Traduite par Mac Guckin de Slane. Édition revue et corrigée. Typographie Adolphe Jourdan, Imprimeur-Libraire-Éditeur, Alger.

SOARES, F., Pe., 1590. De algũas cousas mais notaueis do brasil, e de algũs costumes dos indios. MS no. 154, Tomo 119, fóls. 1020r-1026r, Coleção Jesuítas, Biblioteca de la Real Academia de Historia, Madrid. [Cf. Cunha, 1966].

SOARES, F., Pe., 1591. De algũas cousas mais notaueis do Brasil. MS. No. 54, Biblioteca da Universidade de Coimbra.

[SOARES, F., Pe.], 1966. Coisas notáveis do Brasil. Instituto Nacional do Livro (Dicionário da Língua Portuguesa, Textos e Vocabulários 6), Rio de Janeiro.

SOUZA, G. S. de, 1971. Tratado descritivo do Brasil em 1587. Edição castigada pelo estudo e exame de muitos códices manuscritos existentes no Brasil, em Portugal, Espanha e França, e acrescentada de alguns comentários por Francisco Adolfo de Varnhagen. 4a. ed. Companhia Editora Nacional & Editora da Universidade de São Paulo, São Paulo.

SPALOWSKY, J. J. N., 1795. Zweyter Beytrag zur Naturgeschichte der verfüssigen Thiere. Ignaz Alberti’s Witwe, Wien.

SPIX, J. B. von & C. F. P. von MARTIUS, 1823. Reise in Brasilien aus Befehl Sr. Majestät Maximilian Joseph I. Königs von Baiern in dem Jahren 1817 bis 1820 gemacht und beschrieben von… Erster Theil. Mit einer geographischen Charte und fünfzehn Abbildungen. M. Lindauer, München.

SPIX, J. B. von & C. F. P. von MARTIUS, 1828. Reise in Brasilien aus Befehl Sr. Majestät Maximilian Joseph I. Königs von Baiern in dem Jahren 1817 bis 1820 gemacht und beschrieben von… Zweiter Theil bearbeitet und herausgegeben von Dr. C. F. P. Martius. Mit vier Charten und vier und zwanzig Abbildungen. I. J. Leutner, München.

SPIX, J. B. Von & C. F. P. Von MARTIUS, s/d. Viagem pelo Brasil 1816-1820. Volume II. 2a. Edição.Companhia Melhoramentos, São Paulo.

SUAREZ DE RIBERA, F., 1721. Resoluciones de consultas medicas, su autor el doctor Don Francisco Suarez de Ribera, del Gremio, y Claustro de la Vniversidad de Salamanca. Medico titular, que ha sido de las Villas de Vsagre, de Tornabacas, de Garganta la Olla, de Xaraìz, del Barco de Avila, de Medina del Capo, de la Ciudad de Segovia, y al presentente de la Villa de Piedra-Hita, &c. Dedicase al excelentissimo señor Don Luis de Mirabal, governador, y presidente del Real Consejo de Castilla. En la Imprenta de Antonio Gonçalez de Reyes, Madrid.

SWAAB, J., 1756. Q. D. B. V. Specimen inaugurale medicum De Ventriculi et intestinorum ratione habenda, in ordine ad aestimandas medicamentorum vires auspice Deo Optimo Maximo atque inclytae Facultatis Medicae indultu placidae eruditorum disquisitioni submittit, ac promotore praenobili, clarissimo, & experientissimi viro ac domino D. Georgio Mattheo Gattenhoff, philosophiae & medicinae doctore, ejusdémque in antiquissima Electorali Heidelbergensium Universitate professore publ. & ordinario h. t. decano summum doctoratus medici gradum. Obtinet Joseph Swaab, mannheimensis, natione Judaeus. Die Septembris anno MDCCLVI. Typis Joannis Jacobi Haeber, Typographi Aulici Academici, Heidelbergae.

SYLVEIRA, S. E. da, 1618. Intentos da jornada do Pará, pp. 201-206, in Biblioteca Nacional, 1905, q. v.

SYLVEIRA [1624] 1979

TAPIA Y SALZEDO, G., 1643. Exercicios de la gineta. Al principe nvestro señor D. Baltasar Carlos por Don Gregorio de Tapia y Salzedo cauallero de la Orden de Sant-Iago, Procurador de Cortes de la vila de Madrid, y Comissario de los Reynos de Castilla, y Leon, por su Magestad en la Iunta de la Administracion de los Reales Seruicios de Millones. Por Diego Diaz, Madrid.

TASTEVIN, C., 1923. Nomes de plantas e animaes em língua tupy. Revista do Museu paulista, São Paulo 13: 687-763.

TATE, R. B. & I. R. MACPHERSON, 1974. Don Juan Manuel. Libro de los Estados. Clarendon Press, Oxford.

TAUNAY, A. d’E., 1914a. Lexico de lacunas. Subsidios para os diccionarios da lingua portugueza. Lexico de termos vulgares, correntes no Brasil, sobretudo no Estado de São Paulo, e de accepções de numerosos vocábulos, ainda não apontados nos grandes diccionarios da lingua portugueza e colleccionados por Affonso d’Escragnolle Taunay. Revista do Instituto Historico e Geographico de São Paulo, São Paulo 16: 5-223. [Também publicado separadamente, cf. Taunay, 1914b].

TAUNAY, A. d’E., 1914b. Lexico de lacunas. Subsidios para os diccionarios da lingua portuueza. Imprimerie E. Arrault et Cie., Tours.

TESCHAUER, C., S. J., 1912. Apostilas ao “Diccionario de vocabulos brasilieiros”. Typographia das “Vozes de Petropolis”, Petrópolis.

THEVET, A., 1558a. Les singvlaritez de la France Antarctiqve, avtrement nommée Amerique: & de plusieurs Terres & Isles decouuertes de nostre temps. Chez les heritiers de Maurice de la Porte, Paris.

THEVET, A., 1558b. Les singvlaritez de la France Antarctiqve, avtrement nommée Amerique: & de plusieurs Terres & Isles decouuertes de nostre temps. Imprimerie de Christophle Plantin, Anvers.

THEVET, A., 1561. Historia dell’India America detta altramente Francia Antartica, di M. Andrea Tevet. Tradotta di francese in lingva italiana, da M. Givseppe Horologgi. Fabriel Giolito de’ Ferrari, Vinegia.

THEVET, A., 1575. La Cosmographie Vniverselle d’André Thevet Cosmographe dv Roy. Illustree de diverses figvres des choses plvs remarquvables vevës par l’Autheur, & incogneuës de noz Anciens & Modernes. Tome Second. Guillaume Chaudiere, Paris.

THIRY, J., 1995. Le Sahara libyen dans l’Afrique du nord médievale. Uitgeverij Peeters en Departement Ossterse Studies, Leuven [Orientalia lovanensia Analecta 72].

TIBIRIÇÁ, L. C., 1989. Dicionário Guarani-Português. Traço Editora, São Paulo.

TIERNO, J. C., 1954. Dicionário zoológico. Contendo, por ordem directa e inversa, todos os termos registrados nos dicionários mais correntes da língua portuguesa. Edição da Tertúlia Edípica, Lisboa.

TISSOT, (-), 1789. Traité de l’épilepsie. Chez François Grasset et Comp., Lausanne.

TORRES DELGADO, C., 1988. El ejercito y las fortificaciones del Reino Nazari de Granada. Gladius, Vol. Especial: 197-317.

TRALLES, B. L., 1740. Virivm, qvae terreis remediis gratis hactenvs adscriptae svnt, Examen rigorosivs; qvo simvl mvltarvm traditionvm practicarvm mythologia et vanitas dilvcide declaratvr, atqve ad rationalem magis pharnacorvm electionem, variorvmque morborvm sanationem, praesvntibvs recentossimis artis principiis. Via ostenditvr. Avctore Balthasare Lvdovico Tralles, medico vratisl. Premittitvr operi dissertatio De freqventi fatvuorvm remediorvm in praxi qvotidiana vsv eivsque cavsis potioribvs. Apud Michaelem Hvbertvm, Vratislaviae & Lipsiae,

TRILLER, D. W., 1764. Dispensatorivm pharmacevticvm vniversale sive Thesavrus medicamentorvm tam simplicivm qvam compositorvm locvpletissimvs ex omnibvs dispensaoriis, qvotqvot haberi potverunt permvultisque aliis libris de materia medica ac remediorvm formvlis et cdeleberrimorvm deniqve medicorvm tvm vetervm tvm recentiorvm operibvs congestvs, digestvs, et variis observationibvs practicis selectioribvs instructvs cvrante Daniele Wilhelmo Trillero, phil. et med. d. Consil. Avl. Reg. Pol. et Elect. Saxon. med. prof. primarr. Witteberg. et ill. Acad. Scientisar. Bonon. Sodali. Tomvs secvndvs. Pharmcopoeam vniversalem seu composita continens. Apvd Franciscvm Varrentrapp, Frsncofvrti ad Moenvm.

TRINIDAD SANABRIA, L. T., 2007. Gran diccionario Avañe’ẽ ilustrado. Guaraní-castellano/castellano-guaraní. Editoral Ruy Diaz, Buenos Aires.

VAEÇA, H. de, [ca. 1510]. Las cosas que pasaron entre los Reyes de Granada desde el tiempo del Rrey Don Juan de Castilla, segundo de este nombre, hasta que los Catholicos Reyes ganaron el Rreyno de Granada, scripto y copilado por Hernando de Baeça, el qual se halló presente á mucha parte de lo que cuenta, y lo demas supo de los Moros de aquel Reyno y de sus corónicas. Hernando de Vaeça: de la suma que hizo estando en Granada de las cosas de aquel rreyno, pp. 1-44, in LAFUENTE Y ALCÁNTARA, E., org., q.v.

VALENTINI, M. B., 1704. Museum museorum, oder vollständige Schau-Bühne aller Materialien und Specereyen nebst deren natürlichen Beschreibung, Election, Nutzen und Gebrauch, aus andern Material-Kunst- und Naturalien-Kammern, Oost- und West-Indischen Reisz-Beschreibungen, curiosen Zeit- und Tag-Registern, Natur- und Arzney-Kündigen, wie auch sebst-eigenen Erfahrung, zum Vorschub der studierenden Jugend, Materialisten, Apotheker und deren Visitatoren, wie auch anderer Künstler, aus Jubelirer, Mahler, Färber, u. s. w. also verfasset, und mitetlich hundert sauberen Kuppferstücken unter augen gelegt von D. Michael Bernard Valentini. In Verlegung Johann David Zunners, Frankfurt am Mayn.

VALENTINI, M. B., 1716. Michaelis Bernhardi Valentini, archiatri hassiaci & prof. medici gisseni, Historia simplicium reformata, sub Musei Museorum titulo antehâc in vernaculâ edita, jam autem in gratiam exterorum, sub directione, emendatione, & locupletatione autoris, á D. Joh. Conrado Beckero, medico alsfeldensi, latio restituta, Accedit India literata, e lingua belgica primum in germanicam translata, nunc verò, ad desiderium exterorum latinitate donata, longe auctior reddita, novisque figuris aeneis illustrata à Christoforo Bernhardo Valentini, M. B. Filio. Ex Officina Zunneriana apud Johannem Adamum Jungium, Francofurti ad Moenum.

VALENTINI, M. B., 1720. Amphitheatrum zootomicum tabulis aeneis quamplurimis exhibens historia animalium anatomicam è miscellaneis S. R. I. Academiae Naturae Curiosorum, diariis Societatum Scientiarum Regiarum, Parisiensis, Anglicae et Prussiacae, Actis Hafniensibus & Lipsiensibus, zootomiis anatomicorum celeberrimorum aliisque scriptis rarioribus collectam. Accedit methodus secandi cadav. humana, cum enchiresibus injiciendi ceram, hydrargyrum & stannum in vasa sanguifera & lymphatica, ut & ars dealbandi ossa pro sceletopoeia, cum osteologia, tabulis myologicis aliisque mss. rauianis, hactenus summoperè expetitis, accurante variisque notis & figularis illustrante Michaele Bernhardo Valentini, archiatro & pp. gisseno. Sumptibus Haeredum Zunnerianorum & Joh. Adami Jungii, Francofurti ad Moenum.

VALENTINI, P. A., 1843. Institutiones medicinae practicae quas ad usum juventutis digessit Petrus Aloysius Valentini ex Collegio Med. Chir. in Romana Universitate professor in Nosocomiis S. Spiritus S. Mariae dementium S. Joannis nationis florentinae medicus primarius et in eorum primo physiologiae lector ac plurium academiarum socius. Vol. VIII. Primum ordinem morborum nervei systematis complectens. Ex typographia Contendini, Romae.

VALLE, L. do, Pe., 1585. Vocabulario na lingua brasilica. MS. Fg. 3144 da Biblioteca Nacional de Lisboa. [cf. Drumond, 1952, 1952-1953].

VARNHAGEN, F. A. de, 1874. Descripção do Estado do Maranhão, Pará, Corupá e rio das Amaznas, feita por Maurício de Heriarte... no anno de 1662, por mandado do Governador gerall Diogo Vaz de Sequeira, dada à luz por 1ª. vez. Imprensa do filho de Carlos Gerold, Vienna d’Austria.

VASCONCELLOS, J. F. de, 1555. Comedia Eufrosina. Ao Principe nosso senhor. Ioã de Bsrreyra empressor da vniuersidade, Coimbra.

VASCONCELLOS, J. F. de, 1560. Comedia Eufrosina. De nouo reuista, & em partes acrecẽtada. Por Ioã de Barreyra Impressor da Vniuersidade, Coimbra.

VASCONCELLOS, S. de, S. J., 1658. Vida do P. Joam d’Almeida da Companhia de Iesv, na Provincia do Brazil, composta pello Padre Simam de Vasconcellos da mesma Companhia, Prouincial na dita Prouincia do Brazil. Dedicada ao senhor Salvador Correa de Sâ & Benauides dos Conselhos de Guerra, & Vltramarino de Sua Magestade. Officina Craesbeeckiana, Lisboa.

VASCONCELLOS, S. de, S. J., 1668. Noticias cvriosas, e necessarias das covsas do Brasil. Pello P. Simam de Vasconcellos da Companhia de Iesvs, Natural da Cidade do Porto, Lente que foi da Sagrada Theologia, & Prouincial naquelle Estado. Officina de Ioam da Costa, Lisboa.

VEGA CARPIO, L. de, 1624. La Circe con otras rimas y prosas. Al Ex.mo Sen.or D. Gaspar de Guzmã Conde de Oliuares. En casa de la biuda de Alonso Martin a costa de Alonso perez, Madrid.

VEIGL, F. X., 1798. Franz Xavier Veigl vormaliger Missionar der Gesellschaft Jesu. Gründliche Nachrichten über die Verfassung der Landschaft von Maynas in Süd-Amerika bis zum Jahre 1768, nebst des herrn V. Anselm Eckarts Zusätze zu Pedro Cudenas Beschreibung der Länder von Brasilien. Mit einer Lankarte und Kupfern. Bey Johann Eberhard Zeh, Nürnberg.

VELEZ DE ARCINIEGA, F., 1613. Historia de los animales mas recebidos en el vso de la medicina: donde se trata para lo que cada vno entero, ò parte del aprouecha, y de la manera de si preparacion. Dirigida al illvstrissimo señor Don Bernardo de Sandoual y oxad, arçobispo de Toledo, inquisidor general, y del Colegio de Estado de su Magestad, &c. Compvesta por Francisco Velez de Arciniega su boticario, natural de la billa de Casarrubiod del Montem residente em Corte. Em la Imprenta Real, Madrid.

VERA, F., 1903. Diccionario gramatical Guarani Español. Talleres Mons. Lasagna, Asunción.

VERA Y FIGUEROA, J. A. de, 1632. El Fernando o Sevilla restavrada. Poema heroico escrito con los versos de la Gervsalemme Liberata del insigne Torqvato Tasso. Oferecido alla magestad de Filippo IV. el grande monarca de España, emperador de las Indias, por D. Ivan Antonio de Vera, y Figueroa, Conde de la Roca, Comendador de la Barra, Gentilhombre de la Boca de sv Conseio, y Contadvria Maior de Hacienda. Embaxador Extraordinario en Savoia, Ordinario en Venecia. Por Henrico Estefano, Milan.

VICENTE DO SALVADOR, Frei, 1627. Historia do Brasil. Códice no. 49 da coleção “Livros do Brasil” do Arquivo Nacional da Torre do Tombo, Lisboa [apud Cunha, 1978, q. v.; leitura diplomática em Oliveira (M. L.), 2008].

VICENTE DO SALVADOR, Frei, 1965. História do Brasil. 1500-1627 (Revista por Capistrano de Abreu, Rodolfo Garcia e Frei Venâncio Willeke, OFM), 5ª. edição, comemorativa do 4º centenário do autor. Edições Melhoramentos, São Paulo.

VIEYRA, A., 1773. Dictionary of the Portuguese and English languages, in two parts; Portuguese and English, and English and Portuguese: Wherein I. The words are explained in their different meanings, by examples from the best Portuguese and English writers. II. The etymology of the Portuguese generally indicated from the Latin, Arabic, and other Languages. Throughout the work are interspersed a great number of phrases and proverbs. Part I. – Portuguese and English. J. Nourse, London.

VIGIER, J., 1714. Thesouro apollineo, galenico, chimico, chururgico, pharmaceutico, ou compendio de remedies para ricos, & pobres. Contem a individuaçam dos remedios simplices, compostos, & chimicos com as suas proporcionadas doses, postos em particulares classes pela ditincçaõ de capitulos dos achaaques, que costumaõ infestar o corpo humano. Acrescentase huma breve raciocinaçam da escola moderna sobre as causas efficientes, & quando se devem applicar certos remedios. Ultimamente formulas de receitas preciosas para os magnates, & de menos preço para os plebéos. Dividese em duas partes; a primeyra contèm remedios para os achaques internos; a segunda para os externos. Offerecido ao excelentissimo senhor D. Nuno Alvarez Pereyra de Mello, Duque do Cadaval, Marquez de Ferreira, Conde de Tentugal, &c. Por Joam Vigier, natural do Reyno de França, & morador nesta Corte de Lisboa. Na Officina Real Delandesiana, Lisboa.

VIRÉ, F., 1986a. Lamt, pp. 651-652, in Bosworth et al., q. v.

VIRÉ, F., 1986b. Mahāt, pp. 1227-1230, in Bosworth et al., q. v.

VISCONDE DA CARREIRA, 1841. Chronica do descobrimento e conquista de Guiné, escrita por mandado de ElRey D. Affonso V, sob a direcção scientifica, e segundo as instrucções do illustre infante D. Henrique. Pelo chronista Gomes Eannes de Azurara. Fielmente trasladada do manuscrito original contemporaneo, que se conserva na Biblioteca Real de Pariz, e dada pela primeira vez à luz por diligencia do Visconde da Carreira, precedida de uma introducção, e illustrada com algumas notas, pelo Visconde de Santarem, e seguida d’um glossario das palavras e phrases antiquadas e obsoletas. J. P. Aillaud, Paris.

WAPPAEUS, J. E., 1884. A geographia physica do Brasil refundida (edição condensada). G. Leuzinger & Filhos, Rio de Janeiro.

WATERS, E., 2013. Zoological analysis of the unicorn as described by classical authors. Archeometriai Mühely, Visegrád X (3): 231-236.

WECKER, J. J., 1750. Joh. Jacobi Weckeri, basiliensis, medici colmar. De Secretis libri XVII. Ex variis auctoribus collecti. Methodice digesti, et Mizaldi, Alex. Pedemontani atque Portae secretis imprimis locupletati, novissima hac editione non solùm ab innumeris mendis obscuritateque purgati, sed et Theodori Zvingeri, archiatri basiliens. celeberrimi, Additonibus e pharmacia et chymia utilissimis adaucti. Acessit index locupletissimus. Apud Joh. Rod. Thurneisen, Basileae.

WIET, G., trad., 1937. Ya’kubi – Les Pays. Imprimerie de l’Institut Français d’Archéologie Orientale, Le Caire [Publications de l’Institut Français d’Archéologie Orientale, Textes et traductions d’auteurs orientaux, Tome I].

WÜSTENFELD, F., 1849. Zaharija ben Muhammed ben Mahmud el-Caswini’s Kosmographie. Erster Theil. . Die Wunder der Schöpfung. Aus den Handschriften der Bibliotheken zu Berlin, Gotha, Dresden und Hamburg. In Verlag der Diteterichschen Buchhandlung, Göttingen

WÜSTENFELD, F., 1866-1873. Kitāb Muʿǧam al-buldān: [aus den Handschriften zu Berlin, St. Petersburg und Paris auf Kosten der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft hrsg. von Ferdinand Wüstenfeld] /Taʾlīf aš-šaiḫ al-imām Šihāb-ad-Dīn Abī-ʿAbdallāh Yāqūt Ibn-ʿAbdallāh al-Ḥamawī ar-Rūmī al-Baġdādī, 6 vols. F. A. Brockhaus, Leipzig.

ZIMMERMANN, E. A. W., 1780. Geographische Geschichte des Menschen, und der vierfüssigen Thiere. Zweiter Band. Enthält ein vollständiges Verzeichniss aller bekannthen Quadrupeden. In der Weygandschen Buchhandlung, Leipzig.

ZWELFER, J., 1675. Pharmacopoeia regia, seu Dispensatorium novum locupletatum et absolutum, annexâ etiam Mantissa Spagyrica: in quibus vera et accurata methodo selectissimorum medicamentorum compositiones et praeparationes traduntur, quae cùm servatis suorum ingredientium virtutibus, tum iisdem exaltatis, medico, in profligandis humani corporis aegritudinibus, ad vota servitura sunt. Cui accessere bini Discursus apologetici authore Joanne Zwelfer, palatino, M. D. Sumptibus Michaelis & Johan. Friderici Endterorum, Noribergae.

Published

2018-08-31

Issue

Section

Original Article

How to Cite

Papavero, N. (2018). Sobre os nomes populares conferidos às espécies sul-americanas de Tapirus (Mammalia, Perissodactyla, Tapiridae). Arquivos De Zoologia, 49(1), 1-112. https://doi.org/10.11606/2176-7793/2018.49.01