A brief history of vampire bats (Chiroptera, Phyllostomidae, Desmodontinae) in colonial Brazil

Authors

  • Dante Martins Teixeira Universidade Federal do Rio de Janeiro. Museu Nacional
  • Nelson Papavero Universidade de São Paulo. Museu de Zoologia

DOI:

https://doi.org/10.11606/issn.2176-7793.v43i2p109-142

Keywords:

Chiroptera, Phyllostomidae, Desmodontinae, Desmodus rotundus, Diaemus youngi, Dyphylla ecaudata, Carnivora, Felidae, Felis catus, Bat, Vampire bat, Domestic cat, Predation, Pest Control, Colonial Brazil, History of Zoology.

Abstract

Out of 167 species of Chiroptera reported for Brazil, only three representatives of Desmodontinae (Phyllostomidae) are hematophagous, a unique feature among the known species of bats. This reduced group includes Desmodus rotundus, Diaemus youngi and Diphylla ecaudata, all widely distributed over Central and South America. The first notice about vampire bats appeared in the beginning of the 16th century, in the tenth book of the first “Decade” of Pietro Martire de Anghiera (1511), related to the exploration of the continent. For Brazil, the oldest citation of blood-sucking bats was due to Álvar Núñez Cabeza de Vaca (1555). Exceedingly abundant, those bats attacked human beings and caused serious damage to herds, being extremely difficult to control due to the scarce means available during colonial times. Among those, special mention should be made to the “gatos morcegueiros” (literally “bat-hunting cats”), individuals of Felis catus used to catch vampire bats in houses and corrals. Mentioned at least since the first half of the 18th century, those cats were included in property valuations and reached the price of several heads of cattle. Even nowadays, domestic cats are efficient predators of hematophagous bats in rural areas of Brazil and Argentina. Judging from historical records, the problems now caused by bloodsucking bats should not be regarded as one of the consequences of an omnipresent “ecological unbalance”, caused by a shortage of natural hosts and/or the loss of natural habitats. A highly plastic and opportunistic species such as Desmodus rotundus became adapted with extreme efficiency to the new environment, predominantly modeled by the expansion of cattle breeding, the progressive confinement of the herds, and the construction of buildings affording shelter for the bats. These are factors that would have promoted the explosive growth of an already substantially large original population of bats, to the point of converting it into an authentic pest.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Acuña, R. (Ed.). 1981. Relaciones Geográficas del Siglo XVI: Tlaxcala. Universidad Nacional Autónoma de México, México, DF.

Alciato, A. 1549. Emblemes d’Alciat, de nóuueau Trãslatez en Frãçois vers pour vers iouxte les Latins. Mace Bonhomme, Lyon.

Aldrovandi, U. 1599‑1603. Ornithologiae hoc est de avibus historia libri XII. Franciscis Senensem, Bononiae.

Allen, G.M. 1967. Bats: Biology, Behavior and Folklore. Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts.

Almeida, F.J. de L. e. 1944. Diários de Viagem. Imprensa Nacional, Rio de Janeiro.

Altringhan, J.D. 2011. Bats: From Evolution to Conservation. Oxford University Press, Oxford.

Amaral, P. do & Melo, J.R. de. 1941. Geórgicas Brasileiras. Academia Brasileira de Letras, Rio de Janeiro.

Anderson, C.L.G. 1941. Life and letters of Vasco Núñez de Balboa. Fleming H. Revell, New York.

Anghiera, P.M. d’. 1511. P. Martyris Anglerii mediolanensis opera. Legatio Babylonica. Oceani Decas. Poemata. Epigrammata. Jacobum Corumberger, Hispali.

Anghiera, P.M. d’. 1516. Ioannes Ruffus foroliuiensis Archiep.us Cosentin.: Legat: Apo. ad lectore. De orbe nouo. Accipe non noti praeclara uolumina mundi oceani: & magnas noscito lector opes. Plurima debetur typhis tibi gratia: gentes ignotas: & aues que uebis orbe nouo. Magna quoq. autori referenda est gratia nostro: Qui facit haec cunctis regna uidenda locis.

Autor. Siste pedem lector: breuibus compacta libellis haec leges principibus uabriis de cimoq. leoni Pontifici summo inscripta, hic noua multa uidebis. Oceani magnas terras: uasta aequora: linguas haectenus ignotas: atq. aurea saecula nosces: et gentes nudas expertes seminis atri: mortiferi nummi: Gemmisq. auroq. feracem torrentem zonam: parcat ueneranda uetustas. De orbe nouo Decades. Antonii Nebrissensis, Alcala.

Anghiera, P.M. d’. 1530. De Orbe Nouo Petri Martyris ab Angleria Mediolanensis Protonotarii Cesaris senatoris Decades. Michaele d’ Eguia, [Alcalá de Henares].

Anghiera, P.M. d’. 1944. Décadas del Nuevo Mundo. Editorial Bajel, Buenos Aires.

Anghiera, P.M. d’. 1964‑1965. Decadas del Nuevo Mundo. Editorial Porrua, Mexico, DF.

Antonil, A.J. 1711. Cultura e Opulencia do Brasil por suas Drogas e Minas. Officina Real Delandesiana, Lisboa.

Argensola, B.L. 1630. Primera parte de los Anales de Aragón. Ivan de Lanaia, Çaragoça.

Aristóteles. 1619. Aristotelis Historia de Animalibus. Ivlio Cæsare Scaligero interprete, cum eiusdem commentarijs. Dominicvm & Petrum Bosc, Tolosae.

Armas y Céspedes, J.I. de. 1888. La Zoologia de Colón y de los primeros exploradores de América. Estabelecimento Tipográfico, Habana.

Avila-Pires, F.D. de. 1989. Mamíferos da França Equinocial (Maranhão, Brasil). Revista Brasileira de Zoologia, 6(3):423‑442.

Baker, R.J.; Jones Junior, J.K. & Carter, D.C. 1977. Biology of Bats of the New World Family Phyllostomatidae. Part II. Special Publications. The Museum Texas Tech University, 13:293‑350.

Bañales, G. 2011. Francisco de Garay: el primer gran explorador Vasco. Enkarterrietako Museoa, Sopuerta.

Bellon, P. 1997. L’Histoire de la Nature des Oyseaux. Librairie Droz, Genève.

Belon, P. 1555. L’histoire de la nature des oyseavx avec levrs descriptions & naïfs portraicts retirez dv natvrel. Gilles Corrozet, Paris.

Benavides, C.M. de. 2001. Epítome de la Conquista del Nuevo Reino de Granada: La Cosmografia española del siglo XVI y el conocimiento por cuestionario. Pontificia Universidad Javeriana, Bogotá.

Bertran, P. (Org.). 1997. Notícia Geral da Capitania de Goiás – 1783. Solo Editores, Goiânia & Brasília.

Bier, O.G. 1932. Action anticoagulant et fibrinolytique de l’extrait des glandes salivaires d’une chauve-souris hématophage (Desmodus rufus). Comptes Rendus Hebdomadaires des Séances et Mémoires de la Société de Biologie et des ses Filiales et Associées, 110:129‑131.

Blanch, J.M.L. 1985. El habla de Diego de Ordaz: Contribución a la Historia del español americano. Universidad Nacional Autónoma de México, México, DF.

Brandão, G. 1959. Mogi das Cruzes – Monografia Folclórica. Revista do Arquivo Municipal, 162:1‑80.

Bredt, A. (Org.). 1998. Morcegos em Áreas Urbanas e Rurais – Manual de Manejo e Controle. Ministério da Saúde, Brasília.

Brown, D.E. 1994. Vampiro: the vampire bat in fact and fantasy. High-Lonesome Books, Silver City, New Mexico.

Cabeça de Vaca, A.N. 1555. La relacion y commentario del gouenador Aluar nuñez cabeça de vaca, de lo acaescido en las dos jornadas que hizo a las Indias. Valladolid, Francisco Fernandes de Cordoua.

Cabeça de Vaca, A.N. 1906. Relación de los Naufragios y Comentarios de Alvar Núñez Cabeza de Vaca. Libreria General de Victoriano Suárez, Madrid.

Campbell, A.R. 1925. Bats, Mosquitoes and Dollars. Stratford Company, Boston.

Cartwright, T. 1974. The plasminogen activator of vampire bat saliva. Blood, 43(3):317‑326.

Carvalho, J.C. de M. 1969. Notas de viagem de um zoólogo à região das caatingas e áreas limítrofes. Imprensa Universitária do Ceará, Fortaleza.

Casas, B. de las. 1965. Historia de las Indias. Fondo de Cultura Economica, México, DF.

Cascudo, L. da C. 1947. Geografia dos mitos brasileiros. Editora Jose Olympio, Rio de Janeiro.

Cascudo, L. da C. 1954. Dicionário do Folclore Brasileiro. Instituto Nacional do Livro, Rio de Janeiro.

Cascudo, L. da C. 1958. Superstições e Costumes. Editora Antunes, Rio de Janeiro.

Cascudo, L. da C. 1974. Notas e documentos para a história de Mossoró. Coleção Mossoroense, série C, 2:1‑253.

Cassimiro, R. & Morato, L. 2003. As primeiras referências sobre morcegos no Brasil. O Carste, 15(3):80‑83.

Cermenati, M. 1906. Ulisse Aldrovandi e l’America. Annali di Botanica, 4(4):313‑366.

Chiquieri, A.; Papavero, N. & Teixeira, D.M. 2011. O Livro XVI (o Brasil Setentrional) do “Novus Orbis seu Descriptionis Indiae Occidentalis Libri XVIII” de Joannes de Laet (1633). Seropédica, Editora da Universidade Federal Rural do Rio de Janeiro.

Ciprandi, A.; Horn, F. & Termignoni, C. 2003. Saliva de animais hematófagos: fonte de novos anticoagulantes. Revista Brasileira de Hematologia e Hemoterapia, 25(4):250‑262.

Claude d’Abeville. 1614. Histoire de la Mission des Peres Capvcins en l’Isle de Maragnan et terres circonuosines ov est traicte des singularitez admirables & des Meurs merueilleuses des Indiens habitants de ce pais Avec les missiues et aduis qui ont este enuoyez de nouueau. François Hvby, Paris.

Cohen, S. 2008. Animals as Disguised Symbols in Renaissance Art. Brill, Leiden.

Colombia: being a Geographical, Statistical, Agricultural, Commercial, and political sccount of that country, adapted for the general reader, the merchant, and the colonist. 1822. Baldwin, Cradock and Joy, London.

Contant, P. 1609. Le Iardin, et Cabinet Poetiqve de Pavl Contant apoticaire de Poictiers. Anthoine Mesnier, Poictiers.

Contant, P. & Contant, I. 1628. Les Oevvres de Iacqves et Pavl Contant pere et fils Maistres Apoticaires de la Ville de Poictiers. Ivlian Thoreau & la Vefue d’Antoine Mesnier, Poictiers.

Cooper, J.C. 1992. Symbolic and Mythological Animals. Aquarian Press, London.

Costa, F.A.P. da. 1908: Folk-lore pernambucano. Revista do Instituto Historico e Geographico Brazileiro, 70(2):5‑641.

Cristóvão de Lisboa. 1967: História dos Animais e Árvores do Maranhão. Arquivo Histórico Ultramarino & Centro de Estudos Históricos Ultramarinos, Lisboa.

Cryan, P.M. & Barclay, R.M.R. 2009. Causes of bat fatalities at wind turbines: hypotheses and predictions. Journal of Mammaolgy, 90(6):1330‑1340.

Daher, A. 2007. O Brasil francês: as singularidades da França Equinocial 1612‑1615. Civilização Brasileira, Rio de Janeiro.

Daniel, J. 1976. Tesouro descoberto no Rio Amazonas. Anais da Biblioteca Nacional, 95(1):5‑437.

De Vries, A. 1984. Dictionary of Symbols and Imagery. North-Holland Publishing, Amsterdam.

Del Hoyo, E. 1972. Historia del Nuevo Reino de León (1577‑1723). Tecnológico de Monterrey, Monterrey.

Delpietro, H.; Konolsaisen, F.; Marchevsky, N. & Russo, G. 1994. Domestic cat predation on vampire bats (Desmodus rotundus) while foraging on goats, pigs, cows, and human beings. Applied Animal Behaviour Science, 39(2):141‑150.

Diaz del Castillo, B. 1632. Historia Verdadera de la Conqvista de la Nueva-España. Madrid, Imprenta del Reyno.

Domingo, M.C. (Ed.). 1987. Suma de Geografia. Museo Naval, Madrid.

Dominguez, L.L. (Ed.). 1891. The Conquest of the River Plate (1535‑1555). Hakluyt Society, London.

Doursther, H. 1840. Dictionnaire Universel des Pois et Mesures Anciens et Modernes, contenant des Tables des Monnaies de tous les Pays. M. Hayez, Bruxelles.

Eckart, A. 1785. Der Herrn P. Anselm Eckart, ehemaligen Glaubenspredigers der Gesellschaft Jesu in der Capitania von Pará in Brasilien, Zusätze zu Pedro Cudena’s Beschreibung der Länder von Brasilien, und zu Herrn Rectors Christian Leiste Anmerkungen im sechsten Lessingischen Beytrage zur Geschichte und Litteratur, aus den Schätzen der Herzoglichen Bibliothek zu Wolfenbüttel. Braunschweig, 1781. In: Murr, C.G. von (Ed.). Reisen einiger Missionarien der Gesellschaft Jesu in Amerika. Johann Eberhard Zeh, Nürnberg. p. 451‑596.

Enciso, M.F. de. 1519. Suma de Geographia q̃ trata de todas las partidas y prouincias del mundo: en especial de las indias. Jacobo Crõberger, Seuilla.

Estrabão. 1917‑1932. The Geography of Strabo. Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts.

Eugenio, M.A. 2005. El abasto de harinas a Cartagena de Indias (1700‑1770). In: Gutiérrez Escudero, A. & Cuetos, M.L.L. (Org.). Estudios sobre América: siglos XVI‑XX. Asociación Española de Americanistas, Sevilla. p. 843‑877.

Fagundes, A.A. 1992. Mitos e lendas do Rio Grande do Sul (Folclore). Martim Livreiro Editora, Porto Alegre.

Faria, F.L. de. 1961. Os primeiros missionários do Maranhão. In: O Centro de Estudos Históricos Ultramarinos e as Comemorações Henriquinas. Centro de Estudos Históricos Ultramarinos, Lisboa. p. 83‑216.

Ferreira, A.R. 1972. Viagem Filosófica pelas Capitanias do Grão-Pará, Rio Negro, Mato Grosso e Cuiabá: Memórias Zoologia e Botânica. Conselho Federal de Cultura, Rio de Janeiro.

Fisher, J. 1834. Scripture Animals or Natural History of the Living Creatures named in the Bible. William Hyde, Portland.

Frade, F. 1966. Comentário Zoológico relativo à História dos Animais e Árvores do Maranhão (1625‑1631), de Frei Cristóvão de Lisboa. Garcia de Orta, 14(3):343‑350.

Friederici, G. 1967. Caráter da Descoberta e Conquista da América pelos Europeus. Instituto Nacional do Livro, Rio de Janeiro.

Furtado, M.B. 1902. Contribuição para o estudo da Zoologia do Brasil. Revista do Archivo Publico Mineiro, 7(3/4):595‑645.

Gaffarel, P. 1878. Histoire du Brésil Français au seizième siècle. Maisonneuve Libraires-Éditeurs, Paris.

García López, M.E. 1990. Rellumos folklóricos d’Ocidente. Lettres Asturianes, 35:101‑109.

García, C. 1952. Vida del Comendador Diego de Ordaz, Descubridor del Orenoco. Editorial Jus, México, DF.

García-Romeral, C. 2004. Diccionario de Viajeros Españoles: desde la Edad Media a 1970. Ollero y Ramos Editores, Madrid.

Gerbi, A. 1975. La natura delle Indie nove (Da Cristoforo. Colombo a Gonzalo Fernández de Oviedo). Riccardo Ricciardi, Milano & Napoli.

Gesner, C. 1555. Historiae Animalium Liber III qui est de Auium natura. Christoph. Froschovervm, Tigvri.

Grant, R.M. 1999. Early Christians and Animals. Routledge, London.

Greenhall, A.M. 1970. Vampire bat control: A review and proposed research programme for Latin America. In: Vertebrate Pest Conference, 4, 1970, West Sacramento. Proceedings … University of California Davis, Davis, West Sacramento. p. 41‑54.

Greenhall, A.M. 1974. Vampire bat control in the Americas: a rewied and proposed program for action. Pan American Health Organization Bulletin, 3(1):30‑36.

Greenhall, A.M. & Schutt Jr. 1996. Diaemus youngi. Mammalian Species, 533:1‑7.

Greenhall, A.M.; Joermann, G. & Schimidt, U. 1983. Desmodus rotundus. Mammalian Species, 227:1‑6.

Greenhall, A.M.; Schimidt, U. & Joermann, G. 1984. Dyphylla ecaudata. Mammalian Species, 227:1‑3.

Grimassi, R. 2003. Encyclopedia of Wicca and Witchcraft. Llewellyn Publications, St. Paul.

Guazzo, F.M. 1608. Compendivm Maleficarvm. Haeredes August. Tradati, Mediolani.

Guimarães, J.H. & Papavero, N. 1999. Myiasis in man and animals in the Neotropical region. Editora Plêiade, São Paulo.

Hawkey, C. 1966. Plasminogen Activator in the Saliva of the Vampire Bat Desmodus rotundus. Nature, 211(5047):434‑435.

Hermann, J. 1804. Observationes Zoologicae quibus novae complures, aliaeque animalium species describuntur et illustrantur. Parisiis, Amandum Koening.

Herrera y Tordesillas, A. de. 1601‑1615. Historia General de los Hechos de los Castellanos en las Islas i Tierra Firme del Mar oceano. Imprenta Real, Madrid.

Holte, J.C. 1988. The Vampire. In: South, M. (Ed.), Mythical and Fabulous Creatures: a Source Book and Research Guide. Peter Bedrick, New York.

Hortus Sanitatis. 1491. Jacob Meydenbach, Moguntiae.

Howgego, R.J. 2003. Encyclopedia of Exploration to 1800. Hordern House, Potts Point.

Impelluso, L. 2003. Natura e i suoi simboli. Mondadori Electa, Milano.

Jonstonus, J. 1657. Historiae Naturalis de Avibus Libri VI. Ioannem Iacobi Schipper, Amstelodami.

Kircher, A. 1675. Arca Noë in tres libros digesta. Joannes Janssonium, Amstelodami.

Kuhl, H. 1817. Die Deutschen Fledermäuse. [s.n.], Hanau.

L’Écluse, C. de. 1605. Exoticorum Libri Decem: Quibus Animalium, Plantarum, Aromatum, aliorumque peregrinorum Fructuum historiae describuntur. Ex Officina Plantiniana Raphelengii, Antuerpiae.

Laet, J. de. 1633. Novus orbis seu Descriptionis Indiae Occidentalis Libri XVII. Elzevirios, Lugdunum Batavorum. Leonardo da Vinci. 1997. Obras literárias, filosóficas e morais. Huicitec, São Paulo.

Léry, J. de. 1578. Histoire d’vn voyage fait en la terre dv Bresil, avtrement dite Amerique. Antoine Chuppin, La Rochelle.

Lestringant, F. 1996. L’Expérience Huguenote au Nouveau Monde (XVIe siècle). Librairie Droz, Genève.

Lestringant, F. 2004. Le Huguenot et le Sauvage: L’Amerique et la controverse coloniale, en France, au temps des guerrer de Religion (1555‑1589). Librairie Droz, Genève.

Lião, D.N. de. 1606. Origem da lingoa porvguesa. Pedro Craesbeeck, Lisboa.

Linnaeus, C. 1758. Systema Naturae sive Regna tria Naturae Systematica proposita per Classes, Ordines, Genera & Species … Laurentius Salvii, Holmiae.

López de Gómara, F. 1552. Primera y Segunda parte de la Historia General de las Indias con todo el descubrimiento y cosas notables que han acaecido dende que ganaron ata el año de 1551. Augustin Millan, Çaragoça.

Marcgrave, G. 1648. Historia rervm natvralium Brasiliae libri octo … In: Historia naturalis Brasiliae. Fransiscum Hackium & Lud[ovicum] Elizevirium, Lvgdv[nvm] Batavorvm & Amstelodami. p. 1‑283.

Medina, J.T. 1897. Descripción de las Indias Occidentales por Martin Fernández de Enciso, sacada de la Suma de Geografia de este autor y reimpresa con un prólogo bibliografico. Imprenta Elzeviriana, Santiago de Chile.

Medina, J.T. 1908. El Veneciano Sebastián Caboto al servicio de España. Imprenta y Encuadernación Universitaria, Santiago de Chile.

Melo, J.R. de. 1781. De Rusticis Brasiliae Rebus Carminum Libri IV. Typographia Fratum Puccinelliorum, Romae.

Molina Solis, J.F. 1896. Historia del Descubrimiento y Conquista de Yucatan, con una reseña de la Historia Antigua de la Peninsula. Imprenta R. Caballero, Mérida de Yucatán.

Mollien, G.T. 1824. Voyage dans la République de Colombia en 1823. A. Bertrand, Paris.

Murr, C.G. von. 1789. Iohannis Breweri Adnotationes ad librum a me editum: Reisen einiger Missionarien der Gesellschaft Iesu in America. Journal zur Kunstgreschichte und zur allgemeinen Litteratur, 17:260‑286.

Nascentes, A. & Nascentes, O.A. 1987. Tesouro da fraseologia brasileira. Nova Fronteira, Rio de Janeiro.

Nieser, A.B. 1988. Las fundaciones missionales dominicas en Baja California 1769‑1822. Universidad Autónoma de Baja California, Mexicali.

Nieuhof, J. 1682. Gedenkweerdige Brasiliaense Zee- en Lant Reize. Jacob van Meurs, Amsterdam.

Nowak, R.M. 1999. Walker’s Mammals of the World. Johns Hopkins University Press, Baltimore.

Ober, F.A. 1906. Vasco Núñez de Balboa. Harper, New York.

Oviedo y Valdés, G.F. de. 1526. De la natural hystoria de las Indias. Remón de Petras, Toledo.

Papavero, N. & Teixeira, D.M. 1999. Frei Cristóvão de Lisboa not the author of “História dos animais e árvores do Maranhão”. I. Introduction and comments on plates 1‑60. Contribuições Avulsas sobre a História Natural do Brasil (Série História da História Natural), 6:1‑12.

Papavero, N. & Teixeira, D.M. 2000. Frei Cristóvão de Lisboa not the author of “História dos animais e árvores do Maranhão”. II. Further evidence and comments on plates 62‑109. Contribuições Avulsas sobre a História Natural do Brasil (Série História da História Natural), 28:1‑10.

Papavero, N. & Teixeira, D.M. 2011. Os animais da Província do Estado do Grão-Pará segundo um manuscrito do jesuíta Antônio Moreira (ca. 1750). Arquivos de Zoologia, 42(2):83‑131.

Papavero, N.; Chiquieri, A. & Teixeira, D.M. 2011. As “Adnotationes” do jesuíta Johann Breuer sobre a História Natural da Missão de Ibiapaba, Ceará (1789). Arquivos de Zoologia, 42(2):133‑159.

Papavero, N.; Teixeira, D.M.; Figueiredo, J.L. de; Barros-Cordeiro, K.B. & Pujol-Luz, J.R. 2012. A História Natural da Região Centro-Oeste nos “Dialogos Geograficos, Chronologicos, Politicos e Naturaes” de Joseph Barbosa de Sáa (Século XVIII). Technical Books Editora, Rio de Janeiro.

Papavero, N.; Teixeira, D.M.; Llorente-Bousquets, J. & Hernández, A.B. 2004. Historia de la Biogeografia. I. El periodo preevolutivo. Fondo de Cultura Económica, México, DF.

Pedro de Aguado. 1906. Recopilación Historial. Imprenta Nacional, Bogotá.

Pereira, J.J. 1857. Memoria sobre a extrema fome e triste situação em que se achava o sertão da Ribeira do Apody na capitania do Rio Grande do Norte, da comarca da Parahiba de Pernambuco; onde se descrevem os meios de occorrer a estes males futuros; etc., etc. Pelo Paddre Joaquim José Pereira, que a dirige ao Illmo e Exmo Sr. D. Rodrigo de Sousa Coutinho, Conselheiro, Ministro e Secretario de Estado dos Negocios da Marinha, e Dominios ultramarinos, etc., etc. Anno de 1798. Revista do Instituto Historico e Geographico Brazileiro, 20:175‑183.

Pérez-Embid, F. 1950. Diego de Ordás, compañero de Cortés, y explorador del Orinoco. Escuela de Estudios Hispano-Americanos, Sevilla.

Pianzola, M. 1991. Des Français à la conquête du Brésil XVIIe siècle: Les Perroquets Jaunes. Éditions L’Hamattan, Paris.

Pinney, R. 1964. The Animals in the Bible. Chilton Books, Philadelphia.

Piso, G. 1658. De Indiae Utriusque re naturali et medica Libri quatuordecim, Quorum contenta pagina sequens exhibet. Ludovicum et Danielem Elzevirios, Amstelaedami.

Pizarro, P. 1978. Relacion del Descubrimiento y Conquista del Peru. Pontificia Universidad Catolica del Peru, Lima.

Plancy, J.C. 1863. Dictionnaire Infernal. Henri Plon, Paris.

Porro, A. 2011. Uma crônica ignorada: Anselm Eckart e a Amazônia setecentista. Boletim do Museu Paraense Emílio Goeldi. Ciências Humanas, 6(3):575‑592.

Quintana, M.J. 1917. La vida de Vasco Núñez de Balboa. George G. Harrap, London.

Redford, K.H. & Eisenberg, J.F. 1992. Mammals of the Neotropics: The Southern Cone. University of Chicago Press, Chicago.

Reis, N.R. dos; Peracchi, A.L.; Pedro, W.A. & Lima, I.P. de (Ed.). 2007. Morcegos do Brasil. Nelio R. dos Reis, Londrina.

Remesal, A. de. 1619. Historia de la Prouincia de s. Vicente de Chýapa ý Guatemala. F de Abarca de Angulo, Madrid.

Ribeiro, P.S. 2002. Folclore: similaridades nos países do Mercosul – lendas, mitos, religiosidades, medicina e crenças do povo. Martins Livreiro Editora, Porto Alegre.

Romoli, K. 1953. Balboa of Darién: discoverer of the Pacific. Doubleday, Garden City, New York.

Röwer, B. 1941. Páginas de História Franciscana no Brasil. Vozes, Petrópolis.

Santos, C.F.M. dos; Ferreira, V. de S. & Carreira, L. 2007. Os quirópteros do Novo Mundo: a América e o morcego hematófago no relato de viajantes quinhentistas. Varia Historia, 23(38):561‑573.

Santos, P.P. dos. 2002. Evolução Econômica do Rio Grande do Norte (séculos XVI ao XXI). Departamento Estadual de Imprensa, Natal.

Seraine, F. 1983. Antologia do folclore cearense. Universidade Federal do Ceará, Fortaleza.

Silva, A.I. de O. e. 2000. Os Demônios Pagodeiros de Mestre Expedito. Concinnitas, 3:1‑10.

Silveira, J. de S.J.Q. da. 1869. Viagem e visita do Sertão em o Bispado do Gram-Pará em 1762 e 1763. Revista Trimensal de Historia e Geographia, 9:179‑226.

Sousa, G.S. de. 1938. Tratado descriptivo do Brasil em 1587. Companhia Editora Nacional, São Paulo.

Sousa, G.S. de. 1942. Notícia do Brasil. Livraria Martins Editora, São Paulo.

Staden, H. 1557. Warhaftige Historia vnd beschreibung eyner Landtschafft der Wilden, Nacketen, Grimmigen Menschfresser Leuthen, in der Newenwelt America gelegen, vor vnd nach Christi geburt im Land zũ Hessen vnbekant, biss vff dise ij. nechst vergangene jar, Da sie Hans Staden von Homberg auss Hessen durch sein eygne erfarung erkant, vnd yetzo durch den truck an tag gibt. Andress Kolben, Marpurg.

Studart, G. 1892. Notas para a Historia do Ceara. Typographia do “Recreio”, Lisboa.

Teixeira, D.M. 2002. A “Alegoria dos Continentes” de Jan van Kessel “o Velho”: uma visão seiscentista da fauna dos quatro cantos do mundo. In: Brasil Holandês. Editora Index, [Petrópolis]. v. 3, 143p.

Teixeira, D.M. & Papavero, N. 2002. A viagem de Vicente Yáñez Pinzón (1499‑1500) e o primeiro relato sobre a História Natrural do Brasil, segundo as “Décadas” de Pietro Martire de Anghiera. Publicações Avulsas do Museu Nacional, 93:1‑48.

The Penny Cyclopaedia of the Society for the Diffusion of Useful Knoledge. 1837. Charles Knight, London. v. 7, Charleston – Copyhold.

Vasconcellos, J.L. 1980. Etnografia portuguesa: tentame de sistematização. Imprensa Nacional, Lisboa.

Vaughan, T.A.; Ryan, J.M. & Czaplewski, N.J. 2011. Mammalogy. Jones and Bartlett Publishers, Sudbury, Massachusetts.

Vilhena, L. dos S. 1921. Recopilação de Noticias Soteropolitanas e Brasilicas contidas em XX Cartas, Que da Cidade do Salvador Bahia de Todos os Santos escreve hum a outro Amigo em Lisboa, debaixo de nomes alusivos, noticiando-o do Estado daquella Cidade, sua Capitania e algumas outras do Brasil. [São Salvador da] Bahia, Imprensa Official do Estado.

Werness, H.B. 2006. Animal Symbolism in Art. Continuum, New York.

White, G. 1789. The Natural History and Antiquities of Selborne, in the County of Southampton. B. White, London.

Whitehead, P.J.P. & Boeseman, M. 1989. A portrait of Dutch 17th century Brazil: animals, plants and people by the artists of Johan Maurits of Nassau. North-Holland Publishing, Amsterdam.

Woods, M.; McDonald, R. & Harris, S. 2003. Domestic cat predation on wildlife. Mammal Review, 33(2):174‑188.

Published

12/02/2012

Issue

Section

Original Article

How to Cite

A brief history of vampire bats (Chiroptera, Phyllostomidae, Desmodontinae) in colonial Brazil. (2012). Arquivos De Zoologia, 43(2), 109-142. https://doi.org/10.11606/issn.2176-7793.v43i2p109-142