El influjo del castellano como lengua techo en la Fala del Xálima (Cáceres)

Autores

DOI:

https://doi.org/10.11606/issn.2317-9651.i24p230-259

Palavras-chave:

Val de Xálima-Ellas, Fala, Léxico, Cambios en marcha, Resistencia

Resumo

El Val de Xálima ‘Valle de Jálama’ o Val do Ellas tiene la particularidad de albergar una variedad lingüística conocida como Fala, valego o xalimego. Este enclave del noroccidente extremeño, frontera con Salamanca y Portugal, está conformado por los pueblos de Valverde del Fresno, Eljas y San Martín de Trevejo, donde dicha variedad, al adoptar unos caracteres propios, recibe los nombres de “valverdeiru”, “lagarteiru” y “mañegu”. El estudio de su estructura permite adscribirla al abstand gallego-portugués, si bien, el contacto con otras lenguas y dialectos explica otros rasgos. Con estos precedentes, se mostrarán los resultados de un corpus de ochocientos lemas de elaboración propia. Este se obtuvo mediante encuestas propuestas a treinta informantes de diferente sexo y edad. Más específicamente, se estudiarán los casos donde la presión de la lengua techo ha favorecido algún cambio de fonético, morfológico o léxico. En consecuencia, se pondrá de manifiesto la tendencia a la sustitución léxica, más acusada según disminuya la edad del hablante.

Downloads

Os dados de download ainda não estão disponíveis.

Biografia do Autor

  • Ana Alicia Manso Flores, Universidade Estadual Paulista

    É doutora em Lenguas y culturas, área de Língua espanhola, pela Universidad de Extremadura (2020). Desde 2015 tem pesquisado sobre diferentes questões das Falas do Xálima (Cáceres, Espanha). Atualmente é professora-leitora de Espanhol na Universidade Estadual Paulista.

  • Valéria Gil Condé, Universidade de São Paulo

    Possui doutorado em Letras pela Universidade de São Paulo (2003), com pós-doutorado no Instituto da Lingua Galega (2011). A sua pesquisa está vinculada a estudos comparados do português às línguas iberorromânicas. É professora de Filologia Românica na USP.

Referências

Ariza Viguera, Manuel (1999). Manual de Fonología Histórica del Español. 4º Reimp. Madrid: Síntesis, 1999.

Berjano, Daniel. “Ensayo de un vocabulario del dialecto de la Sierra de Gata”. In: Revista de Extremadura, XI-XLV, 1909, 481-485.

Borrego Nieto, Julio. “Leonés”. In: Alvar, Manuel (dir.). Manual de dialectología hispánica: el español de España. Barcelona: Ariel, 1996, 139-158.

Carrasco González, Juan M. “Hablas y dialectos portugueses o galaico-portugueses en Extremadura (Parte I: Grupos dialectales. Clasificación de las hablas de Jálama)”. In: Anuario de Estudios Filológicos, XIX, 1996, 135-148.

Carrasco González, Juan M. “Tipologías lingüísticas, políticas de la administración y preservación de la fala”. In: Limite, 13.2, 2019, 13-36.

Cintra, Luís Filipe Lindley. A linguagem dos Foros de Castelo Rodrigo, Seu confronto con a dos Foros de Alfaiates, Castelo Bom, Castelo Melhor, Coria, Cáceres e Usagre.

Contribuição para o estudo do leonês e do galego-português do século XIII. Lisboa: Imprensa Nacional-Casa da Moeda, 1959.

Corrales Zumbado, Cristóbal; Corbella Díaz, Dolores; Álvarez Martínez, María Ángeles. Tesoro lexicográfico del español de Canarias. 2º ed. 3 vols. Canarias: Viceconsejería de Cultura y Deportes, 1996.

Costas González, Xosé-Henrique. O valego. As falas de orixe galega do val do Ellas (Cáceres-Estremadura). Vigo: Edicións Xerais, 2013.

Espinosa, Aurelio M. (hijo). “Arcaísmos dialectales. La conservación de s y z sonoras en Cáceres y Salamanca”. In: Revista de Filología Española, anejo XIX, 1935.

Fernández Rei, Francisco. Dialectoloxía da lingua galega. Vigo: Edicións Xerais, 1991. Fernández Rei, Francisco. “Posición do galego entre as línguas románicas”. En Verba,

, 1988, 79-107.

Flores Pérez, Tamara. “Variações no léxico de ‘A Fala’: plantas e animais”. In LaborHistórico, 5-2, Rio de Janeiro: jul./dez. 2019, 83-99. Disponible en: <https://revistas.ufrj.br/index.php/lh/article/view/26898>. Acceso el: nov. 2021.

Frías Conde, Francisco Xavier. “Sobre os bloques dialectais do galego: unha nova proposta”. En Revista de Filología Románica, 1-14, 1997, 241-256.

García, Constantino; Santamarina, Antón (dirs.). Atlas Lingüístico Galego (ALGA). Vol. III: “Fonética”. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza-Instituto da Lingua Galega, 1999.

García, Constantino; Santamarina, Antón (dirs.). Atlas Lingüístico Galego (ALGA). Vol. V “Léxico. O ser humano (I)”. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza-Instituto da Lingua Galega, 2005.

Krüger, Fritz. Estudio fonético-histórico de los dialectos españoles occidentales. Trad. de Juan Carlos González Ferrero. Zamora: Instituto de Estudios Zamoranos Florián de Ocampo, 2006 [el original en alemán es de 1914].

Lloyd, Paul M. (1987). From Latin to Spanish. Vol. 1 “Historical phonology and morphology of the Spanish language”. Philadelphia: American Philosophical Society, 1987.

Maia, Clarinda de Azevedo. “Os falares fronteiriços do concelho do Sabugal e da vizinha região de Xalma e Alamedilla”. In: Revista de Filologia Portuguesa, IV (Suplemento), 1977.

Manso Flores, Ana Alicia (2016a). “Aproximación sociolingüística al habla de Valverde del Fresno”. In: Ruano San Segundo, Pablo, Nieto Caballero, Guadalupe y Fernández de Molina Ortés, Elena (coords.). Nuevos enfoques en investigación lingüística. Cáceres: Universidad de Extremadura, Servicio de publicaciones, 2016a, 25-40.

Manso Flores, Ana Alicia. Análisis del léxico diferencial en el Val de Xálima (Cáceres). Tesis doctoral. Facultad de Filosofía y Letras / Universidad de Extremadura: 2020.

Manso Flores, Ana Alicia. Enquisa recente no IESO Val de Xálima. In: Sermos Galiza (suplemento A fondo). Santiago de Compostela, 25 febr. 2016b.

Manso Flores, Ana Alicia. “La vitalidad de la Fala a partir de un sondeo sociolingüístico en Valverde del Fresno”. In: e-Aesla, 2, Madrid, 2016c, 211-223. Disponible en: <https://cvc.cervantes.es/lengua/eaesla/pdf/02/22.pdf>. Acceso el: nov. 2021.

Manso Flores, Ana Alicia y Flores Pérez, Tamara. “Passau, presenti i futuru da Fala”. In: Limite, 13.2, 2019, 101-122.

Mariño Paz, Ramón. Fonética e Fonoloxía Históricas da Lingua Galega. Vigo: Edición Xerais de Galicia, 2017.

Méndez Ferrín, Xosé Luis. Arraiano entre arraianos. A Coruña, Santiago de Compostela: Positivas, 2017.

Montero Curiel, Pilar. El extremeño. Madrid: Arco Libros, 2006.

RAE-Real Academia Española. Diccionario de la lengua española (DRAE). Ed. 23. 3 (actualización de 2020). Disponible en: <http://www.rae.es/rae.html>. Acceso el: oct. y nov. 2021.

RAE-Real Academia Española e Instituto de investigación Rafael Lapesa. Corpus del Nuevo diccionario histórico (CDH). Disponible en: <http://web.frl.es/CNDHE>. Acceso el: oct. y nov. 2021.

Rey Yelmo, Jesús C. Hablas fronterizas extremeñas: el mañegu. Tesis doctoral Facultad de Filosofía y Letras / Universidad de Extremadura: 1997.

Teyssier, Paul. História da Língua Portuguesa. Trad. Celso Cunha. Lisboa: Sá da Costa Editora, 1982.

Valeš, Miroslav. Diccionariu de A Fala: lagarteiru, mañegu, valverdeñu. Minde: Centro Interdisciplinar de Documentação Linguística e Social, 2021.

Vasconcelos, José Leite de. “Português dialectal na Região do Xalma”. In: Revista Lusitana, XXXI, 1933, 164-275.

Publicado

2022-11-18

Como Citar

El influjo del castellano como lengua techo en la Fala del Xálima (Cáceres). Caracol, São Paulo, n. 24, p. 230–259, 2022. DOI: 10.11606/issn.2317-9651.i24p230-259. Disponível em: https://www.revistas.usp.br/caracol/article/view/193003.. Acesso em: 28 mar. 2024.